Prawo pracy ciągle się zmienia. Jeszcze w kwietniu 2023 r. weszła w życie duża nowelizacja, implementująca dyrektywy europejskie. Okazuje się w światowym rankingu Polska nie wypada dobrze. Wyprzedzają nas kraje Azji czy Afryki.

ITUC – International Trade Union Confederation to Międzynarodowa Konfederacja Związków Zawodowych (dalej: ITUC). Jest konfederacją krajowych ośrodków związkowych, z których każdy łączy związki zawodowe w danym kraju. To globalny głos ludzi pracy na całym świecie. ITUC reprezentuje 200 milionów pracowników w 163 krajach i ma 332 filie krajowe.  Przez ITUC zostały przeprowadzone badania (na skutek danych zebrany od różnych organizacji związkowych reprezentujących osoby zatrudnione), w których określono czy w danym kraju są przestrzegane prawa pracownicze, szczególnie w zakresie zbiorowego prawa pracy (tj. m.in. prawa do strajków, do rokowań, do zawierania układów zbiorowych pracy). Następnie oceniono w skali od 1 do 5 w jakim stopniu realizowane są te prawa.

Globalny indeks praw pracowniczych ITUC przedstawia najgorzej i najlepiej oceniane kraje na świecie pod względem przestrzegania praw pracowników, szczególnie w zakresie praw zbiorowych. ITUC ocenił 148 krajów w skali od 1 do 5+ pod względem stopnia poszanowania praw pracowniczych. Naruszenia są rejestrowane każdego roku od kwietnia do marca. Informacje o naruszeniach praw pracowniczych w krajach są publikowane przez cały rok w badaniu ITUC.

ITUC dokumentuje naruszenia uznanych międzynarodowo zbiorowych praw pracowniczych przez rządy i pracodawców. Metodologia opiera się na standardach podstawowych praw w pracy, w szczególności prawa do wolności zrzeszania się, prawa do rokowań zbiorowych i prawa do strajku – czyli kolektywnych praw pracowniczych, w ramach zbiorowych stosunków pracy.

Kwestionariusze są wysyłane do 331 związków krajowych w 163 krajach w celu zgłaszania naruszeń praw pracowniczych poprzez wskazanie odpowiednich szczegółów. Jak podkreśla ITUC celem zebrania wiarygodnych informacji odbywają się regionalne spotkania z ekspertami ds. praw człowieka i związkowymi, podczas których kwestionariusz jest rozpowszechniany, wyjaśniany i wypełniany. Prawnicy analizują ustawodawstwo krajowe i identyfikują przepisy czy zdarzenia społeczne, które nie chronią odpowiednio uznanych na szczeblu międzynarodowym zbiorowych praw pracowniczych. Metodologia badań opiera się na standardach praw podstawowych w pracy, opartych na międzynarodowym prawie dotyczącym praw człowieka, w szczególności na Konwencjach MOP nr 87 i 98, a także na orzecznictwie i wypracowanym mechanizmie nadzorczym przez Międzynarodową Organizację Pracy.

Udokumentowane informacje są podsumowywane i konsolidowane przez pracowników ITUC. Tekst pod każdym krajem w ankiecie ITUC jest porównywany z listą 97 wskaźników pochodzących z konwencji MOP i orzecznictwa i przedstawia naruszenia praw pracowniczych w prawie i w praktyce. Kraj otrzymuje punkt za każdym razem, gdy informacja tekstowa odpowiada wskaźnikowi. Każdy punkt ma wartość 1. Po zakodowaniu tekstu dla kraju, liczba punktów jest sumowana, aby określić łączny wynik.

Kraje są oceniane w skali od 1 do 5+ w zależności od przestrzegania przez nie zbiorowych praw pracowniczych. Istnieje pięć ocen, przy czym 1 to najwyższa ocena, a 5+ to najgorsza ocena, jaką może uzyskać dany kraj. Poziom rozwoju gospodarczego, wielkość czy położenie kraju nie są brane pod uwagę, ponieważ prawa podstawowe są uniwersalne i pracownicy we wszystkich częściach świata muszą mieć do nich dostęp. Wysoko oceniany klaster oznacza, że pracownicy w kraju nie mają prawa do swojego zbiorowego głosu z powodu niezagwarantowania praw przez rząd.

Opis ocen

• 1 Sporadyczne naruszenia praw – Zbiorowe prawa pracownicze są generalnie gwarantowane. Pracownicy mogą swobodnie zrzeszać się i wspólnie bronić swoich praw z rządem i/lub firmami oraz mogą poprawiać swoje warunki pracy poprzez rokowania zbiorowe. Naruszenia wobec pracowników nie są nieobecne, ale nie występują regularnie.

• 2 Powtarzające się naruszenia praw – Kraje z oceną 2 mają nieco słabsze zbiorowe prawa pracownicze niż kraje z oceną 1. Niektóre prawa są wielokrotnie atakowane przez rządy i/lub przedsiębiorstwa i osłabiają walkę o lepsze warunki pracy.

• 3 Regularne naruszenia praw – Rządy i/lub przedsiębiorstwa regularnie ingerują w zbiorowe prawa pracownicze lub nie gwarantują w pełni ważnych aspektów tych praw. Istnieją braki w prawie i/lub pewnych praktykach, które umożliwiają częste naruszenia.

• 4 Systematyczne łamanie praw – Pracownicy w krajach z oceną 4 zgłaszali systematyczne naruszenia. Rząd i/lub przedsiębiorstwa są zaangażowane w poważne działania mające na celu stłumienie zbiorowego głosu pracowników, zagrażając tym samym prawom podstawowym.

• 5 Brak gwarancji praw – Kraje z oceną 5 są najgorzej ocenianymi krajami na świecie pod względem przestrzegania prawa pracy. Chociaż ustawodawstwo może określać pewne prawa, pracownicy faktycznie nie mają dostępu do tych praw i dlatego są narażeni na reżimy autokratyczne i nieuczciwe praktyki pracy.

• 5+ Brak gwarancji praw ze względu na załamanie się praworządności – Pracownicy w krajach z oceną 5+ mają równie ograniczone prawa jak w krajach z oceną 5. Jednak w krajach z oceną 5+ wiąże się to z dysfunkcjami instytucji w wyniku konfliktów wewnętrznych i/lub okupacji wojskowej. W takich przypadkach krajowi domyślnie przypisywana jest ocena 5+.

Według raportu ITUC, generalnie w Polsce są zagwarantowane prawa pracownicze, jednak nie są one przestrzegane, a wręcz są regularnie naruszane. ITUC opierał się na tym, że są przepisy gwarantujące: wolność zrzeszania się / prawo do organizowania się. Zdaniem ITIC wprawdzie prawo zakazuje dyskryminacji związków zawodowych, ale nie zapewnia odpowiednich środków ochrony przed nią.

Na czym polegają ograniczenia prawa pracowników do tworzenia wybranych przez siebie organizacji i przystępowania do nich? Istnieje jednolity system związków zawodowych narzucony przez prawo lub system zakazujący lub ograniczający organizowania się na określonym poziomie (przedsiębiorstwo, przemysł i/lub sektor, regionalny i/lub terytorialny, krajowy). Jednolity system związkowy dotyczy policjantów, straży granicznej i straży w zakładach karnych, członków Państwowej Straży Pożarnej oraz pracowników Najwyższej Izby Nadzoru. Strażacy Państwowej Służby Pożarniczej mogą zostać członkami związku zawodowego na zasadach ogólnych, ale strażacy powołani na swoje stanowisko nie mogą pełnić funkcji związkowych. Istnieją więc kategorie pracowników, którym zakazano lub ograniczono tworzenie związków zawodowych lub przystępowanie do nich lub sprawowanie funkcji związkowych – członkowie tzw. „wysokich stanowisk” w służbie cywilnej, np. dyrektorzy i zastępcy dyrektorów w instytucjach służby cywilnej lub w ministerstwach, nie mogą pełnić funkcji związkowych. Mogą jednak zostać członkami związków zawodowych.

Oceniono również prawo do rokowań zbiorowych. Ponownie ITUC stwierdził, że istnieją ograniczenia lub zakaz rokowań zbiorowych w niektórych sektorach, np. inni urzędnicy służby cywilnej i pracownicy publiczni – kluczowi urzędnicy służby cywilnej, mianowani lub wybrani pracownicy organów państwowych i samorządowych, sędziowie sądowi i prokuratorzy nie mają prawa do rokowań zbiorowych.

Prawo do strajku – ITUC wskazało, że istnieją bariery dla legalnych akcji strajkowych. Podkreślono obowiązek zachowania nadmiernego kworum lub uzyskania nadmiernej większości głosów w głosowaniu w sprawie strajku. W przypadku strajku na poziomie przedsiębiorstwa co najmniej 50% pracowników musi głosować za strajkiem. W przypadku strajku na poziomie branżowym 50% pracowników w przedsiębiorstwach objętych proponowanym strajkiem musi głosować za jego przyjęciem. Przed ogłoszeniem legalnego strajku związek musi zorganizować głosowanie z udziałem wszystkich zainteresowanych pracowników, a nie tylko członków związków zawodowych.

Obowiązkowe odwołanie się do arbitrażu lub do długich i złożonych procedur poprzedzających strajk. Obowiązkowe procedury pojednawcze i mediacyjne trwające co najmniej 14 dni muszą zostać wyczerpane, zanim będzie można ogłosić legalny strajk. Jednakże w trakcie rozstrzygania sporu można zarządzić ostrzeżenie trwające maksymalnie dwie godziny, jeżeli istnieje uzasadnione przekonanie, że ugoda nie zostanie osiągnięta. Regularny strajk może być również zorganizowany bez przestrzegania tych procedur, jeżeli postępowanie pojednawcze i mediacja staną się niemożliwe z powodu bezprawnego zachowania pracodawcy lub jeśli pracodawca zwolni urzędnika związkowego, który reprezentuje pracowników w sporze. Związek zawodowy musi ogłosić strajk z pięciodniowym wyprzedzeniem.

Ograniczenia lub zakaz strajków w niektórych sektorach. W Polsce obowiązują zdanie ITUC nieuzasadnione ograniczenia dla „urzędników państwowych”. Prawa do strajku nie mają osoby zatrudnione w administracji państwowej i samorządowej, sądach i prokuraturach, a także w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, w jednostkach policji, sił zbrojnych, służby więziennej, straży granicznej, celnej i straży pożarnej (art. 78 ust. 3 ustawy o służbie cywilnej: członkowi korpusu służby cywilnej nie wolno uczestniczyć w strajku lub akcji protestacyjnej zakłócającej normalne funkcjonowanie urzędu). Te grupy pracowników muszą stosować alternatywne formy protestu.

Ponadto, do ITUC oddziały polskiego krajowego centrum związkowego NSZZ Solidarność zgłaszały poważne naruszenia praw związkowych w wielu firmach handlu detalicznego, w tym zwolnienia liderów i członków związków zawodowych, dyskryminację przedstawicieli i członków związków zawodowych, marginalizację roli związków zawodowych, lekceważenie praw związkowych, ograniczony i utrudniony dostęp do pracowników oraz brak prawdziwego dialogu i konsultacji. Znaczna część sektora detalicznego w kraju jest zdominowana przez korporacje międzynarodowe, ale nie ma jednego układu zbiorowego z międzynarodowymi korporacjami. Do największych detalistów działających w Polsce należą Amazon, Auchan, Carrefour, Castorama, H&M, Jysk, Lidl i Metro.

To wszystko wpłynęło na ocenę 3 za 2022 r. chociaż i 2021 też była to ocena 3.

Pod katem przestrzegania praw pracowniczych wyżej niż Polska zostało ocenionych wiele krajów, nawet z Afryki czy Azji. W skali badań lepiej od Polski wypadają poniżej kraje, które otrzymały ocenę 2: Barbados, Kongo (Republika), Kostaryka, Chorwacja, Czechy, Dominikana, Estonia, Francja, Ghana, Izrael, Japonia, Łotwa, Litwa, Malawi, Mołdawia, Czarnogóra, Namibia, Holandia, Nowa Zelandia, Portugalia, Singapur, Słowacja, Hiszpania, Szwajcaria, Tajwan, Togo, Urugwaj.

Oczywiście w krajach skandynawskich najbardziej przestrzega się praw pracowniczych, dodatkowo jeszcze kilka innych państw z Europy zostało ocenionych na najwyższą ocenę, czyli 1: Austria, Dania, Finlandia, Niemcy, Islandia, Irlandia, Włochy, Norwegia, Szwecja.

W jakich krajach wystawiono ocenę: 5+, tj. brak gwarancji praw ze względu na załamanie się praworządności? Kraje z najgorszą oceną, to gównie kraje Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, są to: Afganistan, Burundi, Republika Środkowoafrykańska, Libia, Myanmar, Palestyna, Somalia, Sudan Południowy, Syria, Jemen.

Źródło: https://kadry.infor.pl/kadry/zbiorowe_prawo_pracy/5736491,polska-regularnie-narusza-prawa-pracownicze.html

Projekt otrzymał dofinansowanie z Norwegii poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.