To nie moją zasługą jest zbudowanie tego biznesu, ale utalentowanych i pomysłowych ludzi wokół mnie – mawiał jeden z twórców duńskiego przemysłu drzewnego Villum Kann Rasmussen.

Różnie z tym przenoszeniem skandynawskich praktyk i deklaracji na nasz grunt bywa, ale warto przypomnieć tym bardziej, na czym zasadza się model społecznej gospodarki (prowadzonej z udziałem pracowników w działaniach firm).

W Danii, od co najmniej stu lat, rozwijał się koordynacyjny model stosunków przemysłowych między pracownikami i pracodawcami. Z czasem przekształcił się w system mechanizmów dialogu, które działają w większości sfer życia publicznego.

System dialogu społecznego, według modelu skandynawskiego, cechuje silna autonomia partnerów społecznych wobec państwa oraz oparcie układów zbiorowych przede wszystkim na relacjach dwustronnych.

W duńskim modelu dialogu społecznego dominują dwustronne branżowe negocjacje zbiorowe prowadzone najczęściej na szczeblu centralnym. Układy zbiorowe zawierają wyłącznie związki zawodowe ze stowarzyszeniami przedsiębiorców i nie mogą być zawierane z pojedynczymi pracodawcami. Rozwiązanie takie wzmacnia znaczenie organizacji społecznych.

Podobnie jak w wielu krajach europejskich coraz częściej dochodzi do decentralizacji układów zbiorowych na poziom lokalny, do firm. Literatura rozróżnia proces decentralizacji zorganizowanej oraz niezorganizowanej. Pierwsza – według wyraźnie nakreślonych ram regulacyjnych, co przejawia się w tym, że część ogólnych ustaleń przyjmuje się na wyższym szczeblu negocjacji, a kwestie szczegółowe deleguje się do instytucji dialogu na niższym poziomie (na przykład w zakładach pracy).

Decentralizacja niezorganizowana polega na spontanicznym przejściu na poziom negocjacji w przedsiębiorstwach, bez ukierunkowania tego procesu przez porozumienia wyższego rzędu zawierane między partnerami społecznymi lub nawet z pominięciem istniejących układów zbiorowych.

W duńskich układach zbiorowych dominują procesy decentralizacji zorganizowanej i hierarchiczny system układów zbiorowych. Znaczenie mają porozumienia ramowe zawierane na szczeblu krajowym przez Duńską Konfederacją Związków Zawodowych (Landsorganisationen i Danmark, LO) oraz Duńską Konfederacją Pracodawców (Dansk Arbejdsgiverforening, DA). Określają one zasady prowadzenia dialogu dwustronnego, w tym proceduralne i odnoszące się do okresu obowiązywania umów zbiorowych, zakresu tematycznego negocjacji itp.

Wspomniane porozumienia są dookreślane konstytucją negocjacji zbiorowych, gdyż zawierają dużo więcej niż prawo krajowe kierunkowych rozwiązań regulujących późniejsze postępowanie partnerów społecznych.

Pierwsze takie porozumienie podpisano w roku 1899 („Kompromis wrześniowy”). Uzgodniono, że pracodawcy mogą swobodnie zarządzać firmą, w tym zatrudniać i zwalniać pracowników, a pracownicy mają prawo do zrzeszania się w związkach zawodowych i zawierania porozumień z pracodawcami na uzgodniony okres czasu.

Projekt otrzymał dofinansowanie z Norwegii poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.