Wybrane fakty na podstawie „Biuletynu” wydanego przez „S” oświatową w Gdańsku

Grudzień 1970 – strajki na Wybrzeżu z powodu podwyżek cen. Zginęły 44 osoby, 1170 zostało rannych (w tym 6 osób w Gdańsku, 18 osób w Gdyni – 17 grudnia, w „Czarny Czwartek”). Nie byłoby Sierpnia bez pamięci Grudnia ’70.

14 – 31 sierpnia 1980 r. – W trakcie strajku w Stoczni Gdańskiej 27 sierpnia nauczyciele złożyli deklarację solidarnościową w Międzyzakładowym Komitecie Strajkowym (MKS) i zostali zarejestrowani pod nr 591. 29 sierpnia złożono postulaty nauczycielskie do MKS informujące społeczeństwo o programie „Solidarności” oświaty. Przede wszystkim domagano się pełnej demokratyzacji życia społecznego i polskiej szkoły, rzetelnej informacji, podniesienia rangi zawodu i prestiżu nauczyciela, zatrzymanie wprowadzanej dziesięciolatki oraz prawidłowego obsadzania stanowisk kierowniczych.

3 września 1980 r. – powstaje Komitet Założycielski Pracowników Oświaty i Wychowania, który nawiązuje ścisłą współpracę z Międzyzakładowym Komitetem Założycielskim (MKZ), informując równocześnie Kuratorium Oświaty o powstaniu nowego związku zawodowego.

15 września 1980 r. – przyznano Związkowi lokal przy ul. Osiek 12 (znajduje się tam obecnie tablica pamiątkowa – patrz zdjęcie).

5 października 1980 r. – pierwsze zebranie delegatów nauczycieli z kraju, na którym przekazano informacje o rozmowach grupy pracowników oświaty z Gdańska z przedstawicielami Ministerstwa Oświaty i Wychowania (MOiW).

12października 1980 r. – Zjazd Krajowy NSZZ „Solidarność” Nauczycieli popiera stanowisko grupy negocjacyjnej i udziela zgody na reprezentowanie przez grupę gdańską nauczycieli z całej Polski. Powołano Komisję Koordynacyjną NSZZ „Solidarność” Nauczycieli i Pracowników Oświaty z przewodniczącym Romanem Lewtakiem.

7-17 listopada 1980 r. – strajk okupacyjny grupy nauczycieli w sali 920 Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku, którego rezultatem było podpisanie protokołu ustaleń. Jednocześnie w Sali Herbowej strajkowali pracownicy służby zdrowia, a w Sali Kominkowej pracownicy kultury. Pracowników oświaty reprezentowali: Roman Lewtak (przewodniczący zespołu negocjacyjnego)), Zofia Madej, Antoni Mucha, Danuta Nowakowska, Krystyna Pieńkowska, Justyna Rogińska, Jerzy Roman, Danuta Witowska i Andrzej Zieliński. Doradcy: Regina Dutkowska, Krystyna Ruchniewicz i Wiesław Wcisło. Zespół wspierali związkowcy pełniący dyżury w lokalu „S” na ulicy Osiek, a Bronisław Sarzyński utrzymywał kontakt z nauczycielami z kraju. Wśród 148 postulatów do najbardziej trudnych do zaakceptowania przez ówczesne władze należały:

1. Zwiększenie procentowego udziału oświaty w podziale dochodu narodowego.
2. Traktowanie dotychczasowych podwyżek jako dodatku drożyźnianego z tytułu podwyższenia kosztów utrzymania.
3. Wstrzymanie reformy oświaty, czyli zamiany szkoły podstawowej ośmioletniej na dziesięcioletnią,   jak w ZSRR (uchwała sejmowa z 1973 r. została ostatecznie uchylona w listopadzie 1981 r.),
4. Weryfikacja programów i podręczników do nauczania historii i literatury,
5. Zmniejszenie obowiązkowego wymiaru godzin – nowelizacji Karty Praw i Obowiązków Nauczyciela z 1972 roku (ostatecznie pensum zostało zmniejszone w ustawie Karta Nauczyciela przyjętej 26 stycznia 1982 r.).

Następne miesiące to intensywne prace ludzi „S” oświatowej między innymi nad stworzeniem nowego aktu prawnego, który regulowałby sprawy nauczycieli, co zaowocowało opracowaniem projektu Karty Nauczyciela (przyjętym na początku stanu wojennego, ale jest to efekt prac ludzi „S’ w okresie zwanym karnawałem Solidarności).

październik – grudzień 1980 – powstawanie kół „Solidarności” w szkołach i placówkach oświatowych, ustalanie nowej struktury Związku oraz wybór delegatów na zebrania wyborcze.

22 stycznia 1981 r. – Udział w strajku ostrzegawczym NSZZ „Solidarność” w sprawie dostępu do środków masowego przekazu.

4 lutego 1981 r. – Rozpoczynają się prace ogólnopolskiego zespołu do zmian programowych z historii pod przewodnictwem dr Anny Radziwiłł, w których z Gdańska bierze udział Krystyna Rzewuska oraz Małgorzata Szweykowska.

11-12 kwietnia 1981 r. – Jerzy Roman na zjeździe Krajowej Komisji Koordynacyjnej w Gdańsku zostaje wybrany przewodniczącym Krajowej Sekcji Oświaty i Wychowania, a jego zastępcą zostaje Bronisław Sarzyński.

8 sierpnia 1981 r. – zaczyna wychodzić „Wiatr od morza”, którego zadaniem jest popieranie i propagowanie programu  Związku.

5-10 września oraz 26 września-7 października 1981 r. – udział w I Krajowym Zjeździe „Solidarności”, na którym podjęto uchwałę dotyczącą ustawy o szkolnictwie wyższym (poparcie dla zasady samorządności szkoły) oraz zobowiązano krajowe władze Związku do podjęcia działań umożliwiających zmiany w programie nauczania historii, języka polskiego i nauk społecznych. W czasie tego Zjazdu wystosowano przesłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej oraz do Polonii całego świata.

13 grudnia 1981 r. – Ogłoszono stan wojenny. Internowano 7 tys. działaczy Związku. Z gdańskiej „Solidarności” oświaty Krystynę Pieńkowską. Przedstawiciele środowiska oświatowego organizowali modlitwy w Kościele Mariackim w intencji internowanych.

26 stycznia 1982 r. – Uchwalenie Karty Nauczyciela, która była wynikiem całorocznej pracy członków naszego Związku ze znacznym udziałem gdańskiej solidarności oświatowej.

Uwaga: W okresie delegalizacji związku Gdańska „Solidarność” oświatowa stworzyła trzy środowiska oświatowe współdziałające ze sobą: TAJNĄ KOMISJĘ ZAKŁADOWĄ, DUSZPASTERSTWO NAUCZYCIELI (przy wsparciu Ks. Stanisława Bogdanowicza – Kościoła Mariackiego), GRUPĘ O. RYSZARDA MYŚLIWCA (spotkaniaw Kościele św. Bartłomieja).

1982 – 1986 – weryfikacje środowiska nauczycielskiego w obecności członków komitetów PZPR (zmuszanie do udzielania odpowiedzi na szereg pytań, m.in. jak nauczyciel oddziałuje na młodzież pod kątem akceptacji ideologii i zasad ustrojowych socjalistycznego państwa, w jaki sposób umacnia i rozwija świecki charakter szkoły i świecką obyczajowość. Przy okazji występowały naciski, aby zapisywać się do neozwiązków, którym władze zezwoliły na reaktywowanie działalności.

Styczeń 1988 r. – wznowiono wydawanie „Wiatru od morza” (niezależne pismo o charakterze publicystycznym, przedstawiające aktualne problemy oświaty i poszukujące dróg jej naprawy). Jego redaktorami byli: Jacek Rybicki, Jarosław Zalesiński, Jarosław Zieliński. W 1990 roku pismo przekształciło się w „Przegląd Oświatowy”.

25 września 1988 r. – List do Lecha Wałęsy od nauczycieli z całej Polski podpisany również przez przedstawicieli gdańskiej oświaty (Zofię Kuropatwińską i Zofię Madej), w którym zwrócono uwagę na katastrofalny stan oświaty, a do naprawy „dopuszczane są jedynie kręgi MEN i ZNP, chociaż istotne inicjatywy powstają w niezależnych środowiskach opiniotwórczych”.

3 października 1988 r. – powołano z inicjatywy Rady Sekcji Komitet Organizacyjny z Krzysztofem Koszlagą na czele. Mimo że Związek oficjalnie nie istniał, członkowie wypełniali deklaracje manifestując chęć zalegalizowania „Solidarności”.

6 lutego 1989 r. – początek obrad Okrągłego Stołu. Stronie społecznej zespołu do spraw oświaty, nauki i postępu technicznego przewodniczył prof. Henryk Samsonowicz (ograniczenie cenzury, odideologizowanie oświaty).

17 kwietnia 1989 r. – ponowna rejestracja NSZZ „Solidarność”.

maj 1989 – grudzień 1990 r. – odtwarzanie struktur „S”, wybory przewodniczących i władz KZ/KM. Sekcji, rozmowy z MEN w sprawach płacowych, demokratyzacji szkolnictwa oraz uspołecznieniu polskiej szkoły. Część członków „S” oświatowej przechodzi do pracy w administracji szkolnej: Ferdynand Froissart zostaje wicekuratorem oświaty w Gdańsku, Roman Tempski dyrektorem wydziału kształcenia podstawowego, Małgorzata Szweykowska zostaje dyrektorem wydziału kształcenia ogólnego, Daniela Rutkowska dyrektorem wydziału opieki i profilaktyki.

marzec 1990 r. – Z inicjatywy gdańskiego środowiska oświatowego powstaje ogólnopolskie pismo „Przegląd Oświatowy”, którego redaktorem naczelnym do 1998 r. był Jacek Rybicki. Dwutygodnik wydawany jest do dziś – od lat redaktorem naczelnym jest Stefan Kubowicz (był także przewodniczącym Sekcji Krajowej do 2010 roku).

marzec 1992 r. – Udział w pracach komisji konkursowych powołanych do wyłonienia dyrektorów  placówek oświatowych (to pierwsza edycja konkursów po wejściu w życie Ustawy o Systemie  Oświaty).

11 listopada 1992 r. – Poświęcenie sztandaru gdańskiej KZ i Sekcji Regionalnej w Kościele Mariackim.

5-20 maja 1993 r. – STRAJK OKUPACYJNY w placówkach oświatowych, w szkołach średnich nie odbywa się matura. Do strajku włączyli się pracownicy niezrzeszeni i członkowie ZNP. Postulaty strajkowe:

1. Zwiększenie nakładów na oświatę, naukę, kulturę i służbę zdrowia.
2. Utrzymanie realnej płacy – podwyżka o 600 000 zł od 1 kwietnia 1993 r.
3. Realizacja zaległej waloryzacji płac z 1991 r.
4. Powstrzymanie mechanicznej 5 proc. redukcji etatów.

3 grudnia 1994 r. – 3 stycznia 1995 r. STRAJK GŁODOWY pracowników służby zdrowia w Warszawie, do którego przyłączyli się przedstawiciele KZ Gdańsk – Piotr Gierszewski i Krzysztof Jędrzejczyk (od 31 grudnia 2014 – także Wojciech Książek). W wyniku strajku dochodzi do podwyższenia płac w budżetówce.

1 czerwca 1995 r. – Udział w akcji protestacyjnej w Warszawie przeciwko polityce Rządu, niskich nakładów na oświatę.

kwiecień 1996 r. – Manifestacja pod Urzędem Wojewódzkim w Gdańsku w związku z ograniczaniem wydatków na oświatę w budżecie państwa.

Uwaga: Następne lata działalności Sekcji to m. in. podejmowanie takich działań jak:

– udział w akcjach protestacyjnych związku np. ws. obrony Karty Nauczyciela, podwyżek płac, podwyższenia wieku emerytalnego, przeciw likwidacjom szkół, zmianom podstaw programowych – w tym nauczania historii (w Gdańsku, w Warszawie. Niestety, często),

– porady prawne i wsparcie w trudnych sytuacjach pracowniczych oraz pomoc osobom mobbingowanym,

– obrona miejsc pracy oraz przeciwdziałanie likwidacjom placówek,

– comiesięczne spotkania Rady Sekcji i Przewodniczących KZ/KM,

– opiniowanie aktów prawnych i zmian w prawie oświatowym,

– uczestnictwo w komisjach nagród przy Pomorskim Kuratorze Oświaty, doradztwo ws. awansu zawodowego,

– współpraca z Urzędem Marszałkowskim Województwa Pomorskiego (m. in. negocjacje regulaminów, uczestnictwo w komisji nagród, ds. awansu zawodowego),

– pomoc w organizacji obchodów rocznic Sierpnia ’80 i Grudnia ’70,

– organizacja konkursów historyczno-patriotycznych dla uczniów (np. konkurs plastyczno-muzyczny: „Polska, moja Ojczyzna”, czy „Polska mój kraj, moja Ojczyzna”,

– inicjatywa powołania i późniejsza obsługa Funduszu Stypendialnego NSZZ „Solidarność” w Gdańsku (13 edycji, ponad 500 przyznanych stypendiów),

– inicjatywa powołania konkursu „Samorząd przyjazny oświacie”,

– organizacja otwartych konferencji na temat:

1. sytuacji płacowej nauczycieli i spraw awansu zawodowego;
   1. sytuacji pracowników administracji i obsługi szkół (2 razy);
   1. sytuacji pracowników emerytowanych;
   1. finansowania szkół i sytuacji samorządów terytorialnych;
   1. sytuacji świetlic szkolnych (2 razy);
   1. problemów przedszkoli i sześciolatków w szkołach (2 razy);
   1. sytuacji pedagogów i psychologów szkolnych;
   1. zmian organizacyjnych i programowych w szkolnictwie ponadgimnazjalnym i zawodowym (2 razy);
   1. nadzoru pedagogicznego;
   1. bibliotek szkolnych;
   1. sytuacji szkolnictwa specjalnego i integracyjnego;
   1. wychowania fizycznego;
   1. informatyki w szkołach;
   1. szkolnictwa artystycznego,
   1. problemów dyrektorów szkół.

Informacje dodatkowe:

• Sekcja obejmuje część województwa pomorskiego bez powiatów: bytowskiego, człuchowskiego, słupskiego (region Słupski) i powiatu kwidzyńskiego, sztumskiego, nowodoworskiego (region elbląski),
• Sekcja liczy 4.609 członków (stan na koniec 2014 r.) i należy do kilku najliczniejszych w Polsce,
• w skład Sekcji wchodzi 26 Organizacji Międzyzakładowych i Zakładowych (współpracują z nami KM w: Sztumie, Bytowie, Nowym Dworze,
• Przewodniczącymi Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” Regionu Gdańskiego od 1980 roku do chwili obecnej byli: Roman Lewtak, Bronisław Sarzyński, Krzysztof Koszlaga, Krystyna Rzewuska (p.o.), Krystyna Bojahr (p.o), Maria Kantak, Wojciech Książek.

Podsumowanie

1. Staramy się nie być niczyim narzędziem – iść środkiem polskiej drogi,
2. Staramy się dbać o ludzi – nauczycieli, emerytów, ludzi administracji i obsługi szkół,
3. Staramy się nie zapominać o swych poprzednikach i polskiej historii w ogóle,
4. Staramy się realizować zasadę 3 x „S”: jak najwięcej Szacunku – Sympatii – Solidarności,
5. Staramy się, w sytuacjach trudnych, pamiętać o słowach C. K. Norwida, żebyśmy potrafili różnić się z klasą, pięknie,
6. Staramy się używać słowo: „DZIĘKUJEMY”. Co niniejszym czynimy wobec wszystkich byłych i obecnych współpracowników.

Przewodniczącymi Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” Regionu Gdańskiego od 1980 roku do chwili obecnej byli: Roman Lewtak, Bronisław Sarzyński, Krzysztof Koszlaga, Krystyna Rzewuska (p.o.), Krystyna Bojahr (p.o.), Maria Kantak, Wojciech Książek.

Materiał opracowano na podstawie „Biuletynu” wydanego przez „S” oświatową w Gdańsku.