Życie mnie mnie
Fraszka Jana Izydora Sztaudyngera zatytułowana „Skarga zmiętego” stała się hitem tegorocznego egzaminu gimnazjalnego z języka polskiego. Ten trzywyrazowy tekst wywołuje powszechne zainteresowanie i dyskusje nie tylko wśród gimnazjalistów.
Tajemnicza fraszka
Cała fraszka wygląda następująco:
autor: Jan Izydor Sztaudynger
tytuł: „Skarga zmiętego”
tekst:
„Życie mnie
Mnie!”
Zaimek „mnie”
Wiele osób pyta o sens słów: „życie mnie mnie”
O co chodzi w tej fraszce? Dlaczego występuje w niej dwa razy zaimek „ja”?
Otóż – we fraszce występuje tylko raz zaimek osobowy „ja” w liczbie pojedynczej w formie biernikowej „mnie”.
Oto odmiana tego zaimka w liczbie pojedynczej przez przypadki:
Mianownik (kto? co?) ja
Dopełniacz (kogo? czego?) mnie, mię
Celownik (komu? czemu?) mnie, mi
Biernik (kogo? co?) mnie, mię
Narzędnik (z kim? z czym?) mną
Miejscownik (o kim? o czym?) mnie.
Przykład w zdaniu: Mamę i mnie boli brzuch. Uderzył Zosię i mnie.
Czasownik „mnie”
Natomiast drugi wyraz „mnie” jest rzadko stosowanym czasownikiem, który w bezokoliczniku ma formę „miąć”. Czasownik ten znaczy ‘gnieść; przez dotykanie, ściskanie w ręce pozbawiać coś gładkości, równości’. Na przykład:
Miąć papier. Miąć czapkę w rękach. Miąć chustkę.
Ja mnę kartkę papieru.
Ty mniesz materiał na garnitur.
Ona nawet nie wie, że mnie obrus.
On miął w dłoni tę kartkę, którą wszyscy szukali.
Ona była zdenerwowana i mięła chusteczkę.
Oni mięli wszystkie wyrwane z notesu kartki i wyrzucali je do kosza.
Czasownik „mnie się”
Czasownik „miąć się” ma znaczenie podobne do znaczenia wyrazu „miąć”. „Miąć się” znaczy ‘gnieść się; stawać sie niegładkim, nierównym; łatwo ulegać gnieceniu, tracić gładkość’. Przykłady:
Jej bluzka mnie się i dlatego nie powinna jej nosić do pracy.
Moja spódnica zupełnie się nie mnie.
Ten materiał nie mnie się i dlatego nadaje się na spodnie.
Czasowniki „pomiąć” i „pomiąć się”
W języku polskim występują także czasowniki dokonane: „pomiąć” (‘ścisnąwszy pozbawić coś gładkości; pognieść, zmiętosić, zmiąć’) i „pomiąć się” (‘stać się pomiętym, niegładkim, pognieść się, zmiętosić się, zmiąć się’).
Pomiąwszy marynarkę, oddała ją do prasowania.
Sukienki pomięły się w walizce.
Wielką czy małą literą
Wiele osób pyta: „Dlaczego jeden wyraz „mnie” jest napisany z małej litery, a drugi z wielkiej?” Odpowiedź jest prosta. O zapisie utworu literackiego decyduje autor. W tym wypadku zapis z wielkiej litery nie odzwierciedla żadnej ortograficznej zasady. Prawdopodobnie drugi wyraz został napisany z wielkiej litery, bo rozpoczyna nowy wers. A może wielka litera miała zatrzymać wzrok i uwagę czytelnika? Bo – życie stawia przed ludźmi wiele przeszkód, trudności, kłopotów i niejednokrotnie „gniecie” („mnie”).
Autor fraszki
Jan Izydor Sztaudynger to polski poeta, fraszkopisarz, satyryk, teoretyk lalkarstwa, tłumacz. Urodził się28 kwietnia 1904 r. w Krakowie, a zmarł12 września 1970 r. również w Krakowie. Studiował polonistykę, germanistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był doktorem filozofii.
Autor między innymi zbiorów fraszek: „Piórka” oraz „Puch ostu: fraszki o życiu i miłości” i znanego sformułowania:
„Lepsze – wrogiem dobrego,
Gorsze – przyjacielem złego”
(źródło: Nie tylko „Piórka”. Fraszki, wiersze, bajki).
Laureat nagrody literackiej Związku Zawodowego Literatów Polskich w Poznaniu (1936 r.).
Barbara Ellwart