Czy powinno się mówić: zapomnieć tekst, długopis, parasol czy zapomnieć tekstu, długopisu, parasola? Dlaczego stosowanie właściwej formy wyrazu łączącego się z czasownikiem „zapomnieć” sprawia kłopot?

W dopełniaczu czy w bierniku

Pierwsze pytanie wymaga rozstrzygnięcia, czy czasownik „zapomnieć” łączy się z wyrazami w dopełniaczu (D.: kogo?, czego?), czy w bierniku (B.: kogo?, co?).

Otóż w zdaniach typu:

Uczyłem się, a teraz zapomniałem tekstu.

Mam pióro, ale zapomniałem długopisu.

Gdy wychodziłem, nie padało i dlatego zapomniałem parasola.

zawsze czasownik „zapomnieć” łączy się z wyrazami w dopełniaczu i dlatego na pytanie: Czego zapomniałeś? odpowiadamy: Zapomniałem tekstu.

Przyczyny wątpliwości

Skoro wiadomo, że czasownik „zapomnieć” łączy się z wyrazami w dopełniaczu, to pojawia się pytanie: Dlaczego wiele osób zastanawia się, jakiej formy użyć? Odpowiedź jest prosta.

Otóż zdarza się, że czasownik ten łączy się z wyrazami także w bierniku i w miejscowniku. W tym momencie nasuwają się kolejne pytania: Kiedy tak się dzieje? i Od czego to zależy?

Dzieje się tak dlatego, że czasownik „zapomnieć” ma kilka znaczeń i one wpływają na to, jak łączy się z wyrazami. A zatem: czasownik „zapomnieć” może mieć składnię dopełniaczową, biernikową i miejscownikową – w zależności od znaczenia – i to stanowi przyczynę wątpliwości.

Znaczenie czasownika

Zgodnie ze „Słownikiem języka polskiego” zapomnieć – zapominać to:

1. ‘przestać pamiętać o kimś lub o czymś’,

2. ‘nie wziąć czegoś przez nieuwagę’,

3. ‘nie zrobić czegoś w odpowiednim momencie’,

4. ‘stracić po pewnym czasie jakąś umiejętność’,

5. ‘przestać troszczyć się o kogoś lub o coś albo interesować się kimś lub czymś’.

Składnia dopełniaczowa

W przykładach podanych wyżej (również w tytule artykułu) wyraz „zapomnieć” występuje w znaczeniu ‘nie wziąć czegoś przez nieuwagę czy roztargnienie’. Kiedy czasownik stosowany jest w tym znaczeniu, wtedy na pewno wymaga dopełniacza. Mówi się i pisze, np. zapomniałem (D.: kogo?, czego?) parasola, telefonu, biletu, kalendarza.

Podobna sytuacja jest, gdy czasownik „zapomnieć” występuje w znaczeniu ‘stracić po pewnym czasie jakąś umiejętność’, np. Zapomniałem (D.: kogo?, czego?) angielskiego.

Składnia miejscownikowa

Inaczej dzieje się, gdy „zapomnieć”  („zapominać”) znaczy ‘przestać się kimś lub czymś interesować, zaniedbywać kogoś, coś’. W takiej sytuacji czasownikowi „zapominać” towarzyszy przyimek „o” i odpowiedni wyraz (rzeczownik, przymiotnik, zaimek) w miejscowniku, np. zapomniałem (Msc.: o kim?, o czym?) o tym spotkaniu, o niej, o twoich imieninach, o wyniesieniu śmieci.

Wyjątkowe konstrukcje z biernikiem

W dawnych wiekach czasownik „zapomnieć” rządził także biernikiem. Obecnie też w wyjątkowych sytuacjach można usłyszeć „zapomnieć” w konstrukcjach biernikowych. Dzieje się tak, gdy czasownik znaczy ‘przestać mieć coś w pamięci, nie myśleć już o kimś lub o czymś, zerwać związek uczuciowy z kimś, czymś’. Taką składnią posłużyła się Inka Korniszewska, autorka tekstu piosenki „Zapomniałam”, wykonywanej przez Urszulę Sipińską w latach 60. XX wieku. Tekst brzmiał:

Zapomniałam twoje oczy,^*)

Zapomniałam twoje usta,

Nasza ścieżka pod sosnami stoi pusta.

Barbara Ellwart

^*) Jak pisze Maciej Malinowski, użycie przez Korniszewską rządu biernikowego wywołało oburzenie wielu użytkowników polszczyzny i domagano się poprawienia tekstu piosenki na „Zapomniałam twoich oczu”. Jednak użycie czasownika w znaczeniu: ‘przestać mieć coś w pamięci’ uzasadniało konstrukcję biernikową.

Zdjęcie: Pixabay.com