Dlaczego niektóre wyrazy, takie jak: KRAKOWIANKA, MEKSYKANIN, RZYMIANIN, ŻYD, raz pisane są wielką literą, a innym razem małą? Na to pytanie spróbujemy znaleźć odpowiedź, przyglądając się przykładom oraz powołując się na obowiązujące zasady pisowni.

Mieszkańcy krajów, miast, osiedli, terenów geograficznych, członkowie narodów, ras i szczepów oraz społeczności wyznaniowych

Zwróćmy uwagę na wyróżnione podkreślone w zdaniach wyrazy.

1. Gdy zwiedzaliśmy Rzym, pewien rzymianin wskazał nam drogę do Koloseum, natomiast w stolicy Meksyku – znajomi meksykanie oprowadzili nas po całym mieście.

2. W starożytnym państwie – Cesarstwie Rzymskim Rzymianami rządzili cesarze, między innymi: Oktawian August, Tyberiusz, Kaligula, Klaudiusz, Neron.

3. Podczas uroczystości beatyfikacyjnych 1 maja 2011 r. w Watykanie byli: Włosi, Polacy, Niemcy, Żydzi, Meksykanie….

4. Biblię czytają nie tylko żydzi i chrześcijanie.

5. Pieśni z różnych regionów Polski śpiewali: Pomorzanie, Ślązacy, Łowiczanie, Kaszubi i Krakowianki.

6. Na festiwal przyjechali artyści z kilku miast: jedna krakowianka, dwie gdańszczanki, trzy warszawianki i cztery łowiczanki oraz jeden wrocławianin i jeden krakowianin.

Jak można zauważyć małą literą piszemy: rzymianin, meksykanin – w znaczeniu: mieszkaniec miasta: np. Rzymu, Meksyku, ale wielką literą: Meksykanin – w znaczeniu obywatel państwa o nazwie: Meksyk. Słowo ŻYD też ma dwojaką pisownię; Żyd – jako członek narodu – zaczyna się od wielkiej litery, ale żyd – jako wyznawca judaizmu – piszemy małą literą.

Dwojaka pisownia wyróżnionych w zdaniach wyrazów wynika z zasad pisowni.

I tak, zgodnie z zasadami:

n nazwy mieszkańców krajów, członków narodów, ras i szczepów oraz mieszkańców terenów geograficznych (regionów, krain, prowincji) pisze się wielką literą, na przykład: Polak (obywatel Polski), Meksykanin (obywatel państwa: Meksyku), Rzymianin (obywatel państwa), Żyd (członek narodu), Pomorzanin (mieszkaniec Pomorza), Krakowianka (mieszkanka Krakowskiego), Łowiczanin (mieszkaniec Łowickiego), Kociewianka (mieszkanka Kociewia);

n w nazwach mieszkańców miast, osiedli i wsi, a także członków społeczności wyznaniowych stosuje się małą literę, np.: warszawianka (mieszkanka Warszawy), paryżanka (mieszkanka Paryża), krakowianin (mieszkaniec Krakowa), żyd (wyznawca judaizmu), muzułmanin (wyznawca islamu).

Wyrazy pospolite, a nazwy własne

W języku polskim jest wiele wyrazów, które używane są jako pospolite i wtedy bezspornie pisane są małą literą, ale bywa, że wyrazy pospolite występują w znaczeniu nazwy własnej i wówczas piszemy je wielką literą.

Oto przykłady:

1. Satelitą Ziemi (planety) jest Księżyc.

2. Coraz częstsze są trzęsienia ziemi.

3. Poza naszą Galaktyką istnieją jeszcze inne galaktyki.

Pisownia wielką literą wyrazów Księżyc, Ziemia wynika z zasady, że nazwy gwiazd, planet i konstelacji: Mars, Księżyc, Ziemia, Słońce, Wielki Wóz, Droga Mleczna pisze się wielką literą, ale wyrazy typu: Księżyc, Ziemia, Słońce, Galaktyka używa się w dwojakim znaczeniu: po pierwsze – terminów astronomicznych, pisanych wielką literą i po drugie – w znaczeniu pospolitym i wtedy stosujemy małe litery.

UWAGA

Podobnie piszemy wyrazy pospolite używane w znaczeniu nazwy własnej, np.: Trójmiasto – w znaczeniu: Gdańsk, Sopot, Gdynia albo Korona w znaczeniu – Polska.

Barbara Ellwart