W listopadzie 2020 roku Sejm ustanowił patronów 2021 roku. Izba uhonorowała: kardynała Stefana Wyszyńskiego, Stanisława Lema, Cypriana Kamila Norwida, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego oraz Tadeusza Różewicza. Rok 2021 jest także Rokiem Konstytucji 3 Maja. Z tej okazji proponuję przypomnieć etymologię słowa konstytucja i kilka zasad dotyczących pisowni tego aktu prawnego.

Konstytucja 3 maja to pierwsza w Europie i druga na świecie nowoczesna Ustawa Rządowa z dnia 3 maja 1791 roku, która regulowała ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wprowadziła trójpodział władzy, niosła gwarancje swobód obywatelskich, tradycje chrześcijańskie, tolerancję i wartości Oświecenia, stanowiła dowód głębokiego patriotyzmu oraz zrozumienia spraw obywatelskich i społecznych. Sejm w uchwale ustanawiającej 2021 Rokiem Konstytucji 3 Maja – świadomy znaczenia tego aktu – oddał „hołd wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tego wiekopomnego aktu – myślicielom politycznym, posłom na Sejm Czteroletni, przedstawicielom ówczesnego obozu patriotycznego oraz pokoleniom Polaków, których niezłomna walka pozwoliła na przetrwanie lat niewoli i odzyskanie niepodległości” i  zachęcił do refleksji nad dziedzictwem Konstytucji 3 maja współcześnie.

Definicja

Konstytucja to m.in.:

1. ‘najważniejsza ustawa w państwie, określająca ogólne zasady jego ustroju’;
2. ‘w dawnej Polsce: uchwała sejmowa’;
3. ‘w starożytnym Rzymie: cesarski akt prawny’;
4. ‘dokument kościelny zawierający postanowienie synodu lub papieża’.

Pochodzenie słowa konstytucja

Wyraz konstytucja wywodzi się z języka łacińskiego – constitutio – ‘ustrój, ustanowienie’, constituere – ‘urządzać, ustanawiać, regulować’ i oznacza akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie.

Pisownia małą czy wielką literą

Nazwę ustaw typu: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej oraz Konstytucja 3 maja  piszemy z wielkiej litery, ponieważ pierwszy wyraz w jedno- i wielowyrazowych tytułach utworów literackich i naukowych, w tytułach ich rozdziałów, w tytułach dzieł sztuki, zabytków językowych, odezw, deklaracji, ustaw – piszemy wielką literą.

Zgodnie z zasadami wyraz konstytucja, jako rzeczownik pospolity, piszemy małą literą. Ta forma ortograficzna wyrazu jest podstawowa. Przepisy pisowni przewidują jednak możliwość zapisu wielką literą w dwóch wypadkach. Po pierwsze – ze względów uczuciowych, gdy chcemy w szczególnie wyraźny sposób wyrazić szacunek dla konstytucji i państwa, a po drugie – gdy wcześniej wymienioną pełną nazwę tego aktu skracamy do pierwszego wyrazu.

Przypominam

Zapisy typu: 3-go maja nie są poprawne. Zgodnie z zasadami piszemy: 3 maja. Wobec tego w nazwach ulic należy pisać: ul. Konstytucji 3 maja, bo pisownia: ul. Konstytucji 3-go maja jest niepoprawna.

Nazwa święta

Święto Konstytucji 3 maja oficjalnie brzmi: Święto Narodowe Trzeciego Maja. Zostało ono przywrócone Ustawą z dnia 6 kwietnia 1990 r. o przywróceniu Święta Narodowego Trzeciego Maja (Dz. U. 1990 nr 28 poz. 160). W Słowniku ortograficznym PWN na temat pisowni tego święta brak informacji, ale nazwa konstytucji została zapisana: Konstytucja 3 maja, a zatem nazwę święta powinno pisać się: święto Konstytucji 3 maja. Jednak z pobudek emocjonalnych pozostałe człony tej nazwy też bywają pisane wielką literą: Święto Konstytucji 3 Maja.

Barbara Ellwart