W maju Polacy wybiorą prezydenta na kolejną kadencję. To dobra okazja, by przypomnieć, co znaczą słowa prezydent i prezydentura, jaka jest ich etymologia i kiedy piszemy „prezydent” z wielkiej litery, a kiedy z małej.

Zgodnie ze Słownikiem języka polskiego PWN prezydent to:

1. ‘osoba stojąca na czele państwa będącego republiką’
2. ‘najwyższy przedstawiciel władzy samorządowej w dużym mieście’
3. ‘osoba kierująca jakąś instytucją, organizacją itp.’

W tym artykule interesuje nas prezydent stojący na czele państwa będącego republiką.

Rzeczpospolita Polska – republika

Rzeczpospolita Polska (RP) to oficjalna nazwa państwa polskiego od drugiej połowy XVII wieku do 1795 r. oraz od 14 marca 1919 r. do 22 lipca 1952 r. i ponownie – od 31 grudnia 1989 roku. Wyraz rzeczpospolita  jest dosłownym tłumaczeniem łacińskiej konstrukcji res publika i oznacza to samo co słowo republika^*). Z kolei łacińskie res publica  znaczy ‘rzecz wspólna, ogólna, publiczna’.

Słowo rzeczpospolita  współcześnie jest stosowane wyłącznie w odniesieniu do: Polski, Republiki Rzymskiej, Republiki Weneckiej lub Republiki Nowogrodzkiej. 

Rzeczpospolita Polska jest republiką parlamentarną i realizuje zasady suwerenności narodu, niepodległości i suwerenności państwa, demokratycznego państwa prawnego, społeczeństwa obywatelskiego, trójpodziału władzy, pluralizmu, praworządności, społecznej gospodarki rynkowej oraz przyrodzonej godności człowieka. Rzeczpospolita określona jest także jako państwo unitarne. Władzę, według trójpodziału na rodzaje, sprawują: ustawodawczą – Sejm i Senat, wykonawczą: Rada Ministrów i Prezydent, sądowniczą: sądy i trybunały.

Etymologia wyrazu prezydent

Prezydent to najwyższy urząd w państwie będącym republiką, zazwyczaj jednoznaczny z pełnieniem funkcji jednoosobowej głowy państwa (choć występują od tej zasady wyjątki).

Słowo prezydent  wywodzi się z języka łacińskiego. (łac. praesidens) i znaczy ‚zasiadający na czele, przywódca’. Łacińskie słowo jest rzeczownikiem od czasu teraźniejszego czynnego czasownika praesideō – „przewodniczyć”. Czasownik składa się z: prae („przed”) i sedeō („siedzieć”).

Prezydentura

Prezydenturato ‘urząd lub godność prezydenta’ oraz ‘okres pełnienia funkcji prezydenta’.

Ortografia – z małej czy wielkiej litery?

Chociaż małą literą piszemy nazwy godności współczesnych i historycznych oraz tytułów naukowych i zawodowych, np.: prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, premier, wojewoda śląski, profesor Uniwersytetu Gdańskiego, to jednak: nazwy urzędów jednoosobowych w aktach prawnych pisze się wielką literą: na przykład: akceptuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej; zatwierdza Prezes Rady Ministrów; obrady Sejmu otwiera Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.

Poza tym –  zgodnie ze zwyczajem – pisownię wielkimi literami można stosować również w tekstach o innym przeznaczeniu, pod warunkiem że nazwa taka odnosi się do konkretnej osoby i występuje w pełnym brzmieniu, przykładowo: Dziś Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odwiedził Gdańsk lub jeśli jest to tytuł używany wraz z imieniem konkretnej osoby, jak w przypadku: „Prezydent Andrzej Duda”, „Prezydent George Bush” lub „Prezydent Donald Trump”.

Barbara Ellwart

^*) Republika (łac. res publica — rzecz wspólna, ogólna, publiczna) – 1. w sensie gatunkowym: forma ustroju, w której głową państwa jest osoba (lub organ kolegialny) wybierana na czas określony; 2. w sensie rodzajowym: synonim państwa praworządnego, którego racją istnienia jest dobro wspólne obywateli.