Nieraz słyszałam, że jeżeli zajmuję się językoznawstwem, to zapewne posługuję się wieloma językami – co ujawniało, że rozmówcy uważali terminy językoznawca i poliglota za synonimy. Ostatnio przeczytałam, że słowo poliglota w porównaniu ze słowem językoznawca ma wydźwięk pejoratywny. Spróbuję to wyjaśnić i odpowiedzieć na kilka pytań. Kogo nazywamy językoznawcą, a kogo poliglotą? Czy są to wyrazy jednoznaczne? Jakie jest ich pochodzenie? Co oznaczają terminy: lingwistyka, gramatyka i filologia?

Językoznawca, lingwista

Językoznawstwo (inaczej lingwistyka) to ‘dziedzina nauki zajmująca się badaniem budowy, funkcjonowania i rozwoju języka’. Ponieważ językiem zajmują się także inne dyscypliny naukowe, np. logika, filozofia, psychologia, kulturoznawstwo, fizjologia (fizjologia mowy) dlatego językoznawstwo określa się jako naukę, dla której język jest głównym przedmiotem badań.

Słowo lingwistyka pochodzi od łacińskiego lingua – język, zaś językoznawstwo to kalka niemieckiego terminu „Sprachwissenschaft”.

Specjalistę w dziedzinie nauki o języku nazywamy językoznawcą lub lingwistą. A zatem językoznawca to ‘osoba obserwująca i opisująca prawa rządzące językiem, znająca gramatykę i historię konkretnego języka’.

Filolog

Nauką o języku jest również filologia, która zajmuje się nie tylko językiem, ale także tradycją literacką (tekstami literackimi) danego języka. Pojęcie filologii jako nauki o języku i literaturze pojawiło się w połowie XIX wieku.

Filolog to: 1.‘specjalista w dziedzinie filologii’, 2. ‘nauczyciel języków klasycznych’, 3. student wydziału filologicznego na uniwersytecie’.

Gramatyka

Gramatyka to: 1. ‘zbiór reguł opisujących system języka’, 2. ‘dział językoznawstwa obejmujący morfologię i składnię’, 3. ‘lekcja w szkole mająca za przedmiot właściwości gramatyczne jakiegoś języka’.

Gramatyka jako termin ma o wiele dłuższą tradycję niż lingwistyka i filologia. O ile filologia i lingwistyka ukształtowały się w epoce nowożytnej, to termin gramatyka pojawił się już w starożytności, w piśmiennictwie starogreckim. Grecki uczony Dionizjusz Trak (ur. ok. 170 r. p.n.e., a zm. ok. 90 r. p.n.e.) był autorem opisu języka greckiego zatytułowanego Technē grammatikē (techne – rzemiosło, technika; gramma – litera, znak; grammatikos – piśmienny, wykształcony). Praca ta była pierwszą gramatyką europejską. Najpierw stała się wzorem dla gramatyk łacińskich, a potem – za ich pośrednictwem – wpłynęła na teorie gramatyczne prawie wszystkich języków europejskich.

Poliglota

Poliglota to ‘człowiek władający wieloma językami’, czyli człowiek potrafiący kontaktować się lub pisać w wielu językach świata. Słowo poliglota wywodzi się od greckiego „polýglōttos” lub „polýglōssos” – co oznacza ‘wielojęzyczny’.

Poliglota a językoznawca

Jak wynika z porównania definicji poligloty i językoznawcy, słowa te nie są synonimami i nie stosuje się ich wymiennie. Poliglota może, ale nie musi być językoznawcą, tak samo jak językoznawca nie musi być poliglotą. A zatem językoznawca – specjalista badający jakiś język, na przykład polski, nie musi biegle władać kilkoma językami, mówić, czytać, pisać w innych językach. Zdarza się jednak, że językoznawcy są poliglotami, a poligloci studiują językoznawstwo.

Poza tym wyrazy poliglota i językoznawca nie są ani nacechowane pozytywnie, ani negatywnie i nie można ich w ten sposób porównywać.

Barbara Ellwart