Jeden z kandydatów na prezydenta naszego kraju zaproponował zmianę hymnu państwowego. To wywołało dyskusję, a mnie zainspirowało, by napisać o etymologii słowa „hymn” oraz o tym, kiedy w języku polskim pojawiły się pieśni hymniczne i które utwory uznawane są za nieoficjalne polskie hymny narodowe.

Hymn to ‘uroczysty i podniosły utwór poetycki lub oparty na nim wokalny utwór muzyczny, sławiący Boga, bohaterów, wielkie idee’.

Hymn państwowy, narodowy to ‘ustalona przez tradycję pieśń patriotyczna stanowiąca wyraz jedności narodowej i będąca oficjalną formą społecznej manifestacji uczuć narodowych; o zasięgu ogólnokrajowym; ujawniająca poczucie wspólnoty i odrębności narodowej’.

Etymologia

Słowo hymn pochodzi od późnego łacińskiego wyrazu hymnus, który z kolei wywodzi się z języka greckiego hýmnos i oznacza uroczystą i podniosłą pieśń pochwalną o apostroficznym charakterze wypowiedzi, komponowaną na cześć Boga, bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny (kraju), a także idei.

Historia „Mazurka Dąbrowskiego”

Utwór, znany dziś jako „Mazurek Dąbrowskiego” lub „Jeszcze Polska nie zginęła”, początkowo był pieśnią patriotyczno-wojskową, napisaną w 1797 roku przez Józefa Wybickiego¹⁾ we Włoszech, gdzie powstawały Legiony Polskie i dlatego pierwotnie nosił tytuł „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”. Od 26 lutego 1927 roku pieśń  stała się oficjalnym hymnem państwowym Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z Ustawą o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych hymn Polski „Mazurek Dąbrowskiego” stanowi jeden z symboli państwowych.

Polskie pieśni hymniczne

W polskiej hymnice istnieją utwory będące pieśniami zarówno religijnymi, jak i żołnierskimi oraz równocześnie religijnymi i patriotycznymi. Przykładowo najstarsza zachowana polska pieśń „Bogurodzica” (z XI–XIII w.), którą rycerstwo śpiewało podczas bitwy pod Grunwaldem w 1410 r., była pieśnią religijną i rycerską, uznawaną za hymn. Za pierwszy polski królewski hymn uważa się także średniowieczną pieśń „Gaude Mater Polonia” („Raduj się, matko Polsko”) Wincentego z Kielc z XIII wieku. Obecnie pieśń ta jest śpiewana w czasie inauguracji roku akademickiego²⁾. Innym powszechnie znanym polskim hymnem jest „Hymn do Miłości Ojczyzny” autorstwa Ignacego Krasickiego. Muzykę do tego utworu skomponował Wojciech Sowiński. Hymn ten jest pierwszym utworem należącym do polskiej liryki patriotycznej w czasie rozbiorów. Wtedy pełnił on rolę polskiego hymnu narodowego. W okresie zaborów taką rolę pełniło równocześnie kilka pieśni. Należały do nich między innymi: po dziś dzień śpiewany hymn „Boże coś Polskę”, który – po uzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku – obok „Mazurka Dąbrowskiego” kandydował do rangi hymnu narodowego. Wtedy też rozpatrywana była jako hymn narodowy pieśń Marii Konopnickiej „Rota” (z 1908 r.), zaczynająca się od słów:

Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród.
Nie damy pogrześć mowy,
Polski my naród, polski lud,
Królewski szczep piastowy.
Nie damy, by nas gnębił wróg.
Tak nam dopomóż Bóg!

Od autora

Niezależnie od tego, którą z wymienionych pieśni śpiewamy, ważne jest, by pamiętać, że mają one przypominać, skąd się wywodzimy oraz utrwalać naszą świadomość i dumę narodową.

Barbara Ellwart

¹⁾ Józef Wybicki ur. w Będominie koło Kościerzyny w 1747 r., zm. w 1822 r. w Manieczkach.

²⁾ Pieśń „Gaude Mater Polonia” śpiewa się zamiennie ze studencką pieśnią hymniczną „Gaudeamus igitur” (łac. „Radujmy się więc”), która powstała w XIII lub XIV stuleciu w Niemczech lub we Francji.