Wykrzykniki typu: ojej, halo, kurczę, fuj stanowią wielką grupę – często używaną w języku mówionym. Niestety, gdy trzeba je zapisać, zaczynają się wątpliwości, zwłaszcza ortograficzne, np. kiedy stosować „h”, a kiedy „ch”. Poza tym nie zawsze wiemy, gdzie je usytuować w wypowiedzeniu i czy oddzielać je przecinkiem lub innym znakiem interpunkcyjnym i jaki znak po nich zastosować.

Na wstępie przyjrzyjmy się przykładom: Hura! Jesteśmy górą! Halo! Mów jeszcze głośniej! Oj, nie zdążę tego zrobić! Przede wszystkim proszę zwrócić uwagę, że w przykładach pojawiły się wyrazy nazywane wykrzyknikami, typu:  „hura”, „halo”, „oj” oraz znak interpunkcyjny „!” o tej samej nazwie. W tym artykule zajmiemy się przede wszystkim wyróżnionymi wyrazami.

Co to jest wykrzyknik

Wykrzyknik to nieodmienna część mowy wyrażająca silne stany emocjonalne, uczucia oraz ujawniająca stan woli mówiącego, np. życzenia, rozkazy, a także naśladująca dźwięki otaczającego świata. Inaczej mówiąc, wykrzykniki służą do:

• wyrażania emocji, np.: ojej, auć, hm, uff, mniam, fuj
• przywoływania kogoś, witania się z kimś lub zwracania czyjejś uwagi, np.: do ludzi: ej, cześć, halo, do zwierząt: prr (do konia), taś, taś (do kaczek),
• naśladowania dźwięków, np.: buch, bęc, trach, chlup, drr, dzyń, dzyń.

Na czym polega wyjątkowość wykrzyknika

Wykrzyknik jest samodzielną częścią mowy, nie wchodzi – zasadniczo – w związki składniowe z innymi wyrazami w wypowiedzeniu (zdaniu), może natomiast stanowić samodzielną wypowiedź (występować w roli samodzielnego wypowiedzenia lub być poza zdaniem).

• O fe, ale ta maść ma brzydki zapach. Brr, ale tu zimno!
• Mniam! To jest naprawdę smaczne! Ojej! Coś ci wypadło z plecaka!

UWAGA!

1. Wykrzykniki apelatywne (wyrażające wolę), typu:  precz, huzia, jazda, wara, won mogą wchodzić w związki składniowe z innymi wyrazami, pełnić funkcję orzeczenia lub czasownika, występować samodzielnie, np. Precz!
2. Wykrzykniki onomatopeiczne (dźwiękonaśladowcze), typu: bęc, bzz, buch, ciach, chlup, hop, hyc skrzyp, szur  również mogą wchodzić w związki składniowe z innymi wyrazami. Występują one samodzielnie, mogą też pełnić funkcję orzeczenia, np. A kotka hop na stół.

Podział

Wykrzykniki ze względu na pochodzenie możemy podzielić na trzy kategorie formalne, to jest właściwe, wtórne i pochodne.Wykrzykniki właściwe niezwiązane formalnie z innymi częściami mowy, rozpoznawane są tylko na podstawie właściwego im znaczenia, np.: ach, och, hej, hop, halo, oj, aj, bęc.

Natomiast wykrzykniki pochodne pochodzą od innych części mowy (rzeczowników, czasowników, przymiotników, przysłówków, spójników oraz partykuł), ale zatraciły pierwotne znaczenie, np.: dalibóg, biada, precz, wara, przebóg. Wykrzykniki wtórne to takie, które wywodzą się od form wyrazowych lub całych zdań i swoją funkcję pełnią wtórnie. Są to jednostki językowe zleksykalizowane, będące jedynie znakami wyrażającymi emocje mówiącego, np.: psiakrew, cholera, kurczę.

Och, ta ortografia!

Najwięcej kłopotów sprawia pisownia wykrzykników z h i ch. Oto kilka wskazówek.

• Wykrzyknik ach, który jest pokrewny czasownikowi achać, pisze się przez ch, natomiast aha – używane zwykle dla potwierdzenia czegoś – jest pisane przez h.
• Wykrzyknik ech/eh ma pisownię wariantywną, czyli można napisać ech lub eh, przy czym zaleca się stosować ech. 
• Wykrzyknik och nie powinien budzić wątpliwości, a jednak, współcześnie, pod wpływem języka angielskiego, pojawia się także jako oh (co powinno brzmieć [oł] – zgodnie z wymową angielską).
• Fraza achy i ochy występuje też w odwrotnym szyku: ochy i achy.
• Trzeba zapamiętać, że oho piszemy przez „h”, a nie jak och. 

Barbara Ellwart

PS. Korzystajmy ze słowników!