Książka: „W przededniu wolnej Polski”

Redakcja , 21 lutego 2020

Młodzież pyta o strajki 1988 roku (28 wywiadów)

W roku 2005-2006 przygotowaliśmy w „Solidarności” Regionu Gdańskiego wydanie książki „Młodzież pyta o strajki 1988 roku – W przededniu Wolnej Polski. To było 28 wywiadów z uczestnikami tych strajków, które przeprowadzili uczniowie pod kierunkiem nauczycieli. Jak pokazuje wykaz spisu treści – nie tylko tych z pierwszych stron gazet. Chodziło też o to, by dotrzeć do tzw. żołnierzy strajków, ludzi, którzy wykazywali się często niezwykłym poświeceniem i heroizmem.

Poniżej więcej informacji na ten temat.

Ps. Jej swoistym uzupełnieniem było powstanie w 2008 roku, czyli na dwudziestolecie tych dziwnie spychanych w niebyt protestów, listy „Ludzie 1988 roku na Wybrzeżu”. Początkowo było to niecałe 2000 nazwisk. W ciągu dziesięciu lat ta lista została uzupełniona o kilkaset nazwisk (sama lista i więcej informacji na jej temat znajduje się w pliku obok).

Książka: „W przededniu wolnej Polski”

Spis treści

Wojciech Książek, Wprowadzenie …………………………………………………………………… 6

Bogusław Gołąb, Podręczny słowniczek niektórych terminów i nazw ………………….. 14

Leszek Biernacki, Kalendarium 1988 roku ………………………………………………………. 16

Wywiady

Alojzy Szablewski, Jaruzelski złapany na haczyk ……………………………………………… 33

Lech Wałęsa, Jestem człowiekiem wiary ………………………………………………………….. 49

Ks. Henryk Jankowski, Bez Kościoła nie byłoby 1988 roku ……………………………….. 53

Jan Górczak, Byliśmy tylko żołnierzami, a dowódcą był Lech Wałęsa ………………….. 60

Jacek Merkel, Nie ma „Solidarności” bez rozwagi ……………………………………………. 76

Roman Gałęzewski, To był obowiązek, a nie bohaterstwo ………………………………….. 80

Edward Szwajkiewicz, Walczyliśmy, by traktowano nas godnie …………………………. 94

Mieczysław Chełminiak, Od początku w „Solidarności” …………………………………… 98

Brunon Baranowski, Potrzebowaliśmy wolności jak powietrza …………………………. 106

Ks. Stanisław Płatek, Msza w stoczni …………………………………………………………….. 108

Bogusław Gołąb, Mówiliśmy „Solidarność”, myśleliśmy Polska ………………………. 110

Jerzy Kmiecik, Bolesław Konopka, Żeby Polska była mądra, a Polacy umieli dbać

o swoje interesy …………………………………………………………………………………………… 116

Waldemar Głąb, Wszystko co się stało, to dzięki Papieżowi ……………………………… 120

Zdzisław Złotkowski, Kochać swoją Ojczyznę ……………………………………………….. 127

Jan Hałas, Od Wolnych Związków Zawodowych do wolnej Polski …………………….. 130

Czesław Nowak, Od drugiej bitwy pod Oliwą do krzyża na Westerplatte …………… 133

Roman Stegart, Wykonałem wtedy najlepszą robotę ………………………………………… 139

Krzysztof Koszlaga, Szkoła bez kłamstw ………………………………………………………… 145

Ks. Stanisław Bogdanowicz, Duszpasterz nauczycieli ……………………………………… 151

Jacek Rybicki, By stary, dobry kuśnierz, uszył nam nowy sierpień! …………………… 156

Paweł Adamowicz, Studenci wsparli robotników ……………………………………………. 159

Bogdan Olszewski, Nikt nie był sam ……………………………………………………………… 166

O. Krzysztof Łaszuk, Dwie matury na 25-lecie „Solidarności”…………………………. 168

Krzysztof Dowgiałło, Pamięć przyjaźni i koleżeństwa ……………………………………… 173

Andrzej Zarębski, Wolność to tylko szansa na to, żeby mieć lepiej …………………….. 180

Bogdan Lis, Tarcza ochronna ……………………………………………………………………….. 185

Aleksander Hall, Nowa wiosna „Solidarności” ………………………………………………. 188

Bogdan Borusewicz, Cieszę się z Polski ………………………………………………………… 195

Anna Mydlarska, Joanna Pacana, Video Studio Gdańsk wobec wydarzeń

1988 roku …………………………………………………………………………………………………… 200

Hanna Minkiewicz, Konrad Knoch, Posłowie nauczycieli ……………………………….. 206

Brunon Synak, O niezwykłej książce ……………………………………………………………… 210

Marek Latoszek, Okiem socjologa nad dwoma pokoleniami „Solidarności” ………. 212

Wykaz wywiadów, autorów i szkół …………………………………………………………………. 216

Jan Kulas, Wybrana bibliografia …………………………………………………………………… 219

Wprowadzenie do publikacji „w przededniu Wolnej Polski” – W. Książek

Pamiętam, jak w maju i sierpniu 1988 roku jechałem kolejką elektryczną wśród milczących pasażerów, którzy z niepokojem patrzyli na kordony milicyjne odgradzające Stocznię Gdańską od ulicy. To już nie było święto wolności, swoisty karnawał, jak w ostatnich dniach strajku z sierpnia 1980 roku. Straszna była samotność tego strajku i ludzi tam, za bramą. A mówili za nas wszystkich.

Niedługo potem, jako konsekwencja tych strajków, był Okrągły Stół, historyczne wybory 4 czerwca 1989 roku, w których wyborcy pokazali czerwoną kartkę staremu systemowi. Otworzyły się drzwi wolności, suwerenności Polski. Czy dla strajkujących wtedy również? Co z kolei dzisiaj myślą mniej znani bohaterowie protestów z 1988 roku? Jak oceniają stan swoistego paraliżu, który od lat trawi Stocznię Gdańską? Dlaczego o strajkach z 1988 roku, które tak naprawdę otworzyły ostatnie drzwi do wolności, zachowuje się dziwne milczenie, spycha się je na margines? Oczywiście, pytań jest więcej.

* * *

Podjęcie tematu strajków z 1988 roku, upowszechnienie wiedzy na ten temat – szczególnie u ludzi młodych – traktowałem jako osobiste i moralne zobowiązanie. Cieszę się, że udało mi się przekonać współpracowników z Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” Regionu Gdańskiego, głównego wydawcy tej publikacji, że trzeba w ten proces poznawania najnowszej historii włączyć – właśnie dzięki wywiadom – młode pokolenie. Taka metoda z jednej strony pozwalała na inny rodzaj rozmowy o historii, patriotyzmie, co jest w obecnym czasie niezwykle ważnym wyzwaniem dla polskich szkół. Z drugiej zaś pozwalała również omijać rafy związane z różną oceną tamtych wydarzeń, pewne napięcia wśród jego głównych autorów. Chodziło więc bardziej o przybliżenie sylwetek tych ludzi, znanych przez nich faktów i opinii, mniej zaś o zderzenie racji między nimi samymi. Czym bowiem to grozi, jakie mieszane uczucia wywołuje szczególnie u ludzi młodych, widać przy niektórych sporach personalnych dotyczących wydarzeń sierpnia 1980 roku.

Polskiej szkole, młodym ludziom brakuje żywej wiedzy na ten temat, mniej zaś wytykania sobie błędów.

* * *

Wydawanie książki w obecnych czasach nie jest zadaniem łatwym. Potrzeba dodatkowej motywacji, czasami wręcz determinacji, aby udało się zrealizować taki projekt. Tego rodzaju trudności pojawiły się i przy tej publikacji. Były wątpliwości, czy sam pomysł wywiadów przeprowadzanych przez uczniów z aktywnymi uczestnikami protestów z 1988 roku jest słuszny. Przez dwa lata szukaliśmy w pomorskich szkołach chętnych do wzięcia udziału w tym projekcie. Było też wiele wątpliwości redakcyjnych, a także związanych z pozyskaniem środków finansowych na wydanie książki.

Od początku jednak towarzyszyło nam przeświadczenie, że warto, ba, należy podjąć ten wysiłek. W tej publikacji chcemy pokazać przede wszystkim wysiłek, hart ducha ludzi, którzy w 1988 roku wystąpili przeciw tamtemu systemowi. Ta książka jest formą podziękowania dla często niedużych grup ludzi, którzy mieli odwagę głośno powiedzieć: „Chcemy »Solidarności«, chcemy godnych warunków pracy, chcemy wolności”.

* * *

Prace nad publikacją rozpoczęły się od zebrania w czerwcu 2004 roku. Wówczas w siedzibie „Solidarności” w Gdańsku doszło do spotkania kilkunastu organizatorów strajków w maju i sierpniu 1988 roku oraz osób z Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku i Video Studio Gdańsk, które dysponuje bezcenną dokumentacją filmową z tamtych wydarzeń.

W następnych miesiącach główny ciężar przygotowań i organizacji wydania publikacji wzięła na siebie Gdańska Sekcja Oświaty. Kilkakrotnie rozsyłaliśmy do szkół apele o włączenie się w przeprowadzanie tych wywiadów. Zważywszy na to, że w województwie pomorskim jest prawie 2500 szkół i placówek oświatowych, odzew był niewielki.

W pierwszej wersji apelu wymieniliśmy około 15 nazwisk osób, o których najczęściej wspominano jako o organizatorach protestów z 1988 roku na Wybrzeżu. Zarazem zastrzegaliśmy, że lista ta nie jest zamknięta, że można proponować wywiady z innymi osobami biorącymi aktywny udział w tamtych wydarzeniach. Napisaliśmy:

Sekcja Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” Regionu Gdańskiego przygotowuje się do wydania publikacji – wraz z innymi instytucjami i partnerami społecznymi – poświęconej głównie strajkom z 1988 roku na Wybrzeżu. Jej podstawą mają być wywiady, jakie grupy uczniów wraz z opiekunami przeprowadzą z uczestnikami tamtych wydarzeń. Książka ta ma być wyrazem podzięki ludzi młodych, osób związanych z polską szkołą – dla tych, dzięki którym żyjemy w wolnym kraju, Europie otwartych granic.

Chcielibyśmy, gdyby okazało się to czasowo możliwe, wydać publikację w 2006 roku. Wymaga to sporej aktywności szkół, nauczycieli i uczniów, o co serdecznie apelujemy. Objętość, załączony materiał ilustracyjny, zestaw pytań dotyczący opisu tamtych wydarzeń, ich oceny po latach – pozostają do decyzji autorów wywiadów.

Pytania powinny koncentrować się wokół takich pytań problemowych, jak:

1. Jakie było tło strajków w maju i w sierpniu 1988 roku (co doprowadziło do ich rozpoczęcia)?

2. Jaki był Pana/Pani udział w ich przygotowaniu i przeprowadzeniu?

3. Jaka była atmosfera w 1988 roku wśród strajkujących i gdzie indziej?

4. Jakich współorganizatorów strajków Pan/Pani zapamiętał najbardziej?

5. Co zmieniłby Pan/Pani w ich organizacji z perspektywy obecnej?

6. Czy nie żałuje Pan/Pani tamtego działania?

7. Co udało się zrealizować w zakładzie, Polsce z tamtych planów

i postulatów strajkowych, a co nie?

8. Inne Pana/Pani refleksje związane z sytuacją w Polsce w latach osiemdziesiątych i obecnie.

(uwaga: pytania nie wyczerpują całości, można też pytać o ciekawostki, anegdoty, jakieś momenty humorystyczne, można prosić o wypożyczenie zdjęć, eksponatów)

Załącznikiem do tego „Apelu” jest lista osób, które proponujemy do przeprowadzenia wywiadu. Jesteśmy gotowi pomóc w skontaktowaniu się z osobą, z którą zamierzacie Państwo przeprowadzić wywiad.

Podając następnie wykaz kilkunastu nazwisk, pisaliśmy: Ewentualnie mogą być inne osoby, np. koncertujące podczas strajku w sierpniu 1988 roku: Piotr Szczepanik, Tolek Filipkowski, drukarze – jak Piotr Kapczyński z Sopotu, uczniowie przenoszący przez płoty jedzenie dla strajkujących, inne osoby ukazane na przykład na filmie dokumentalnym nakręconym przez ludzi z Video Studio Gdańsk.

Należy dodać, że jedynie w kilku przypadkach albo ze względu na emigrację bądź brak czasu nie udało się przeprowadzić wywiadu.

Przyjęcie zasady, że do końca nie ograniczamy listy osób, z którymi młodzi ludzie chcą rozmawiać, sprawiło, iż uzyskaliśmy wywiady z ludźmi w różny sposób związanymi z opozycją demokratyczną w 1988 roku, ale nie zawsze biorący czynny udział w strajkach. Jedynie w jednym przypadku (wywiad Gabrieli Żakowskiej pod kierunkiem Mieczysława Kohnke z LO w Pucku z Józefem Olszewskim, górnikiem, późniejszym emigrantem w USA, obecnie mieszkańcem Władysławowa) zdecydowaliśmy, że ta skądinąd bardzo ciekawa rozmowa nie zostanie zamieszczona w tej publikacji. Ale…

Już w trakcie pracy redakcyjnej okazało się, że materiałów, a czasami dodatkowych wypowiedzi (np. Aleksandra Halla, Jana Hałasa, Alojzego Szablewskiego) jest znacznie więcej. Z konieczności musieliśmy dokonać niezbędnych skrótów. Zdobyte materiały byłyby dobrym początkiem dłuższej serii wydawniczej. Aż się bowiem prosi, aby kolejne relacje, poszukiwania młodych ludzi pod okiem nauczycieli różnych faktów, bohaterów chociażby z 1988 roku, nawiązywały także do wydarzeń w Nowej Hucie, Stalowej Woli, na Śląsku, w Szczecinie i co najmniej w kilku innych miejscach w Polsce.

Mamy też świadomość, że nie trafiliśmy do wszystkich osób, które przyczyniły się do sukcesu strajków z 1988 roku. Ze względów czasowo-formalnych nie udało się nam zrealizować wywiadu z prezydentem RP Lechem Kaczyńskim, który był bardzo aktywnym doradcą strajkujących. Już w trakcie wywiadów okazało się, jak dużą rolę odegrał ksiądz arcybiskup Tadeusz Gocłowski, który robił, co mógł, żeby w Gdańsku nie użyto siły wobec stoczniowców i wobec studentów Uniwersytetu Gdańskiego. Doszło nawet do takich wydarzeń symbolicznych, że mszę w Stoczni Gdańskiej odprawiano w ornacie, który pozostawił w Kurii Gdańskiej Ojciec Święty Jan Paweł II. Nie udało się też przeprowadzić wywiadów z odważnymi dziennikarzami, wśród których był tak szlachetny człowiek, jak nieżyjący już Ryszard Grabowski z Video Studio Gdańsk. Oni byli wszędzie tam, gdzie działo się coś ważnego dla wolności Polski. To są kolejne propozycje tematów do kolejnych tomów serii Młodzież pyta… .

Należy jeszcze wyjaśnić, iż propozycję pytań dołączyliśmy do „Apelu o wywiady” dopiero pod koniec 2005 roku – mieliśmy nadzieję, że zachęci to nauczycieli i ułatwi przeprowadzenie rozmów.

* * *

Jeżeli chodzi o układ tej publikacji, to jej zasadniczą częścią jest 28 wywiadów. Mają one różną objętość, pytania nie są zawsze takie same. Nie ma jakiegoś jednolitego klucza, jeżeli chodzi o ich kolejność. Pod uwagę braliśmy tak kryterium chronologiczne, jak i łączące się z miejscem protestu. Na początku są więc wywiady z osobami biorącymi udział w strajku w Stoczni Gdańskiej, dalej – z osobami biorącymi udział w strajku na Uniwersytecie Gdańskim i inne.

Wywiady poprzedza kalendarium 1988 roku, którego autorem jest Leszek Biernacki. Kalendarium to obejmuje także fakty, o których jest mowa w wywiadach. Jedynie ich część jest przedstawiona w dołączonym słowniczku – indeksie skrótów opracowanym przez Bogusława Gołąba.

Odrębnym tekstem jest opis 1988 roku i analiza wywiadów z perspektywy socjologicznej, czego dokonują profesor doktor habilitowany Marek Latoszek oraz profesor doktor habilitowany Brunon Synak. Krótkie notki informacyjne o 29 bohaterach wywiadów opracował Jan Kulas. Jest on także autorem podstawowych informacji bibliograficznych na temat opisywanych w publikacji wydarzeń. Jej uzupełnieniem jest informacja o zawartości zbiorów znajdujących się w posiadaniu Video Studio Gdańsk, opracowane przez Annę Mydlarską i Joannę Pacana.

Książkę uzupełniają wypowiedzi dwóch opiekunów prac: Hanny Minkiewicz z Gimnazjum nr 21 w Gdańsku oraz Konrada Knocha z Gdańskiego Liceum Autonomicznego. Osoby te opisały wrażenia, które towarzyszyły im, gdy z boku przyglądały się rozmowie uczniów z bohaterami wydarzeń z 1988 roku. Chodziło nam o to, aby pokazać także innym nauczycielom i wychowawcom, jaką atmosferę można stworzyć podczas spotkań promocyjnych w szkołach. Zależy nam bowiem na tym, aby ta książka w swoisty sposób żyła w szkołach dalej, podczas spotkań i dyskusji. Trudno przecież kształtować patriotyzm w młodym pokoleniu, gdy samemu się go nie czuje lub gdy wiedza na jakiś temat jest niepełna.

Ważnym fragmentem publikacji jest materiał ilustracyjny. Są to często unikatowe zdjęcia i dokumenty. To nie tylko fotografie ludzi, ale też różne materiały i ulotki z tamtego czasu.

* * *

Publikacja ta by nie powstała, gdyby nie wysiłek wielu ludzi. Przede wszystkim podziękowania należą się osobom, które zgodziły się udzielić wywiadu, a także uczniom oraz ich opiekunom za to, że podjęli się tego wysiłku, który wykracza poza czysto szkolne zadania (zostali wymienieni wszyscy w zbiorczym wykazie). Bohaterowie wywiadów wykazywali się cierpliwością, świadomością wychowawczo-patriotycznego wymiaru swych wypowiedzi. Przekazywali też wiele bardzo cennych, unikatowych materiałów archiwalnych z tego czasu, których część udało się nam zamieścić w publikacji.

Z kolei uczniowie musieli się przygotować, nagrać wypowiedzi (a sprzęt bywa zawodny, o czym przekonał się Edward Szwajkiewicz, z którym trzeba było powtórzyć nagranie), potem je spisać. Nie byłoby to możliwe bez wsparcia nauczycieli opiekujących się młodymi redaktorami. Szczególne podziękowania należą się dwójce z nich: Hannie Minkiewicz oraz Konradowi Knochowi, którzy ogromnie nas wsparli, organizując więcej grup uczniów przeprowadzających wywiady. Co ważne, rozmowy przeprowadzali czasami uczniowie, którzy nie byli kierowani przez opiekunów, w tym stypendyści Funduszu Stypendialnego NSZZ „Solidarność”.

Chciałbym serdecznie podziękować współpracownikom z Sekcji Oświaty, szczególnie zaś Barbarze Markiewicz, Krystynie Bojahr i Bożenie Brauer. Dziękuję Bogusławowi Gołąbowi i Janowi Kulasowi, którzy służyli radą, pomocą, w ramach zespołu redakcyjnego. Odrębne podziękowania należą się Leszkowi Biernackiemu, który zajął się redakcją tej publikacji i użyczył do niej swoje zdjęcia.

Wielkim ułatwieniem była współpraca Sekcji ze stowarzyszeniem Instytutu Doskonalenia Nauczycieli „Solidarność” w Gdańsku, którego szefowie, Stefan Kubowicz i Krzysztof Jędrzejczyk, wykazali daleko idącą pomoc wydawniczą.

Podziękowania należą się też Krzysztofowi Dośli i całemu Zarządowi Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność” za pomoc organizacyjną i finansową tej publikacji. Czuliśmy wsparcie dla wydania książki, gdyż jest ona przecież częścią trudnej pracy archiwizacji i dokumentowania całości historii „Solidarności” w regionie gdańskim. Wsparcia publikacji udzielił też przewodniczący Janusz Śniadek i Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”.

Dużą pomocą była decyzja marszałka województwa pomorskiego Jana Kozłowskiego i dyrektor Elżbiety Lamparskiej o przyznaniu grantu finansowego na wydanie tej publikacji. Mamy też zapewnienie prezydenta miasta Gdańska Pawła Adamowicza i wiceprezydent Katarzyny Hall o szerszym włączeniu się w zakup i promocję książki w szkołach. To ważne, że samorządy terytorialne rozumieją znaczenie upowszechniania najnowszej historii Polski wśród młodego pokolenia.

* * *

Tyle się mówi o patriotyzmie, o nauczaniu historii. Spróbowaliśmy więc wraz z młodymi ludźmi dotrzeć do świadków budowania wolnej Polski. Z relacji uczniów i ich opiekunów wynika, że były to często wędrówki i spotkania fascynujące. Ważne, aby te żywe lekcje historii spróbować przenieść na inne spotkania, dotrzeć do być może trochę zapomnianych bohaterów tamtych dni. Będzie to wymierna korzyść dla edukacji, ale także dla ludzi, którzy tyle zrobili dla Rzeczypospolitej, a bywa że czasami o tym zapominamy. Polska musi o nich pamiętać, a szkoła powinna w tym pomóc.

* * *

Wśród osób, z którymi nie przeprowadzono wywiadu, jest jedna szczególna. Chodzi o Ojca Świętego, Jana Pawła II. Jestem przekonany, że tak jak by nie było Sierpnia ’80 bez wizyty Papieża Polaka w ojczyźnie w 1979 roku, tak nie byłoby fali protestów z 1988 roku bez wizyty Jana Pawła II w Polsce w 1987 roku. Opinia ta pojawia się także w kilku wywiadach.

Pamiętam – zapewne nie tylko ja – jego spotkanie w Gdyni, jego apel do młodego pokolenia na Westerplatte, aby bronili swoich redut. Pamiętam jego samotną modlitwę pod pomnikiem Poległych Stoczniowców. Pamiętam wreszcie tę niezwykłą mszę świętą na Zaspie. Wtedy nie chodziło tylko o to, że Papież Polak mówił do nas, o nas i za nas. Równie ważne było to, że na tym placu znowu zobaczyliśmy, ilu nas jest, poczuliśmy szczególny powiew nadziei i wolności, który już nie pozwalał na letarg, na bierną akceptację peerelowskich porządków. To była ta siła, to źródło…

Dlatego też poświęcamy tę książkę Ojcu Świętemu, Janowi Pawłowi II, w przekonaniu, że jak nikt inny w tak znaczący sposób otworzył nam drogę nie tylko do wolnej Polski, ale i Europy otwartych granic.

Wojciech Książek

(koordynator wydania publikacji oraz listy „Ludzie 1988 roku na Wybrzeżu”)

Postulaty strajku z maja 1988 roku w Stoczni Gdańskiej

1. Podwyższenie zarobków o 15 – 20 tys. zł,

2. Przywrócenie działalności NSZZ „Solidarność”,

3. Zwolnienie wszystkich więźniów politycznych,

4. Przyjęcie do pracy wszystkich zwolnionych za przekonania polityczne,

5. Nie represjonowanie członków Komitetu Strajkowego oraz strajkujących i wspomagających strajk.

Postulaty strajku z sierpnia 1988 roku w Stoczni Gdańskiej

1. Przywrócić legalność działania NSZZ „Solidarność”,

2. Przywrócić do pracy zwolnionych za działalność związkową,

3. Urealnić płace, renty i emerytury w sposób rekompensujący podwyżki cen,

4. Zapewnić swobodę działania stowarzyszeniom, w tym Niezależnemu Zrzeszeniu Studentów i stowarzyszeniom twórczym,

5. Zapewnić bezpieczeństwo strajkującym i osobom wspomagającym.

Członkowie Komitetów Strajkowych z 1988 roku na Wybrzeżu

Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” Stoczni Gdańskiej z dnia 29 kwietnia 1988 r.

Andrzej Durzyński
Jan Grzelka
Eugeniusz Ignarski
Jan Jabłoński
Paweł Maciejewski
Adam Markiewicz
Śp. Marian Moćko
Wiesław Piela
Bronisław Przybysz
Edmund Soszyński
Śp. Alojzy Szablewski
Grzegorz Szrejder
Jan Wójcik
Śp. Paweł Zińczuk

Komitet Strajkowy Stoczni Gdańskiej (2-10. 05. 1988 r.)

Śp. Alojzy Szablewski – przewodniczący
Jan Górczak – wiceprzewodniczący
Brunon Baranowski
S.p. Mieczysław Chełminiak
Edwin Dobrzyński
Andrzej Durzyński
Roman Gałęzewski
Marek Himburg
Jan Jabłoński
Śp. Marian Moćko
Jan Stanecki
Edward Szwajkiewicz
Paweł Świerczyński
Jan Wójcik

(Wojciech Kreft – rzecznik prasowy)

Komitet Strajkowy na Uniwersytecie Gdańskim (3 – 5 maja 1988 r.)

Paweł Adamowicz (przewodniczący)

Anna Galus-Czerwonka

Ś.p. Przemysław Gosiewski

Mariusz Popielarz

Andrzej Sosnowski

Międzyzakładowy Komitet Strajkowy NSZZ „Solidarność” w Stoczni Gdańskiej (22. 08 – 01. 09. 1988 r.)

Jacek Merkel – Przewodniczący MKS, Stocznia Gdańska im. W. L. Lenina

Śp. Alojzy Szablewski i Edward Szwajkiewicz – Stocznia Gdańska im. W. L. Lenina

Jerzy Kmiecik i Bogusław Gołąb – Stocznia Północna im. Bohaterów Westerplatte

Jerzy Pększ i Edward Pawlak – Gdańska Stocznia Remontowa im. J. Piłsudskiego

Śp. Antoni Grabarczyk, Lech Małodziński i Grzegorz Szwed – Morski Port Handlowy w Gdańsku

Mieczysław Olender – Stocznia Remontowa „Radunia”

Ś.p. Alina Pienkowska – służba zdrowia

Bogdan Olszewski – Akademicki Komitet Strajkowy

Jan Stanecki – Stocznia „Wisła”

Komitet Strajkowy NSZZ „Solidarność”SG sierpień 1988r.

Śp. Alojzy Szablewski – przewodniczący KS
Edward Szwajkiewicz – wiceprzewodniczący KS
Roman Gałęzewski– członek KS
Karol Guzikiewicz– członek KS
Erwin Dobrzyński – członek KS
Śp. Mieczysław Chełminiak – członek KS
Andrzej Murzyński– członek KS
Jan Wójcik– członek KS
Paweł Maciejewski– członek KS
Śp. Władysław Moćko– członek KS
Paweł Świerzyński– członek KS
Wojciech Bojanowski– członek KS
Czesław Trzeciak– członek KS
Wacław Stankiewicz– członek KS
Jan Przytuła– członek KS
Grzegorz Szrajder– członek KS
Franciszek Dobrzycki– członek KS
Jan Jabłoński– członek KS
Sławomir Adamski– członek KS
Zbigniew Stefański– członek KS
Roman Taran-Zygmański – rzecznik prasowy KS

Gdańska Stocznia Remontowa

Strajk: 23 sierpnia – 1 września 1988

Waldemar Głąb przewodniczący
Janusz Stępień wiceprzewodniczący
Piotr Goyke
Wojciech Buczyński
Zbigniew Bułaj
Stanisław Wójcik
Dariusz Sternik
Jerzy Bongsz
Krzysztof Kormela

Uchwałą Komitetu Strajkowego z dnia 24 sierpnia 1988 roku powołuje się na doradców:

Lech Kosiak
Lech Kaczyński
Jarosław Kaczyński

Prof. dr hab. Brunon Synak – O niezwykłej książce

Zbiór wywiadów jest materiałem niezwykłym. Jest wynikiem rozmów przeprowadzonych przez młodzież szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, przy merytorycznym wsparciu nauczycieli z uczestnikami i organizatorami strajków – głównie z 1988 roku na Wybrzeżu. Wywiady przeprowadzali młodzi ludzie, których w tamtych czasach nie było na świecie, a ich rozmówcami było pokolenie ich rodziców i dziadków (w niektórych przypadkach – rodzonych). Jest to zatem najprawdziwszy dialog międzypokoleniowy. Jego przedmiotem jest pamięć zbiorowa pokolenia bezpośrednio uczestniczącego w wydarzeniach, które przyniosły naszemu krajowi niepodległość, oraz pokolenia, które tę pamięć przejmuje i z tego dziedzictwa korzysta. Jest to znakomita lekcja historii i najprawdziwszego wychowania obywatelskiego – zawarta nie tylko w relacjach bezpośrednich uczestników wydarzeń strajkowych, ale także w pytaniach i dociekaniach, często bardzo dogłębnych i nieustępliwych młodych ludzi. Dlatego właśnie jest to lektura tak pasjonująca i pouczająca. Czytając poszczególne wywiady, ma się z jednej strony przed oczyma ciężko doświadczonych bohaterów najnowszej naszej historii (dzisiejszym uczniom musi się ona wydawać już bardzo odległa), ich biografie i losy w rzeczywistości PRL-owskiej, a z drugiej – młodych ludzi, łaknących wiedzy „z pierwszej ręki”, pragnących ocalić od zapomnienia to, co przecież decydowało o dzisiejszym miejscu naszego kraju w Europie i świecie.

Zawarte w zbiorze wywiady wprawdzie koncentrują się głównie na strajkach 1988 roku, ale poruszają wiele różnych wątków i nierzadko nawiązują do wcześniejszych strajków i wydarzeń, które ukazują całą drogę walki polskiego społeczeństwa z narzuconym i obcym mu kulturowo systemem politycznym i gospodarczym. Stąd też wiele wypowiedzi odnosi się do strajków 1980 roku, stanu wojennego, wydarzeń Grudnia 1970, a nawet Czerwca 1956. Występują w nich liczne nawiązania do wizyt Ojca Świętego w Polsce (zwłaszcza tej w 1987 r.) i Jego roli w odzyskaniu przez nasz kraj niepodległości. Pytania zadawane przez młodzież miały wyraźnie na celu zdobycie pełnej wiedzy o ostatnich strajkach na Wybrzeżu, wraz z ich szerszymi uwarunkowaniami, ale także – a może przede wszystkim – zajrzenie „do środka”, za bramę, za którą z uczuciem niepewności strajkujący podejmowali kolejną heroiczną próbę zwycięstwa o ludzkie prawa. Dzięki temu ukazują nam się żywe postaci bohaterów, niezwykle naturalne, nieupiększone, wraz z ludzkimi słabościami, wahaniami czy wewnętrznymi dylematami. Mamy też różne oceny tych wydarzeń, ich przebiegu i znaczenia dla dnia dzisiejszego. To, co łączy wszystkich bohaterów wywiadów, to przekonanie o słuszności zaangażowania się w walkę niepodległościową – mimo niejednorodnych ocen późniejszego zagospodarowania odzyskanej wolności.

Trzeba też bardzo mocno podkreślić niezwykle wysoki poziom reprezentatywności wyboru tych dwudziestuośmiu wywiadów. Ich bohaterowie reprezentują rozmaite środowiska i zawody – są wśród nich zwykli robotnicy i doradcy, „żołnierze” i przywódcy strajków, duchowni i nauczyciele, studenci i wydawcy prasy podziemnej. Podobne zróżnicowanie dotyczy dalszych losów osób zaangażowanych w działalność strajkowo-opozycyjną, ich obecnego statusu społecznego i sytuacji życiowej.

Dzięki tym wszystkim walorom czytelnik otrzymuje publikację pasjonującą, o wysokich walorach poznawczych, bez jakichkolwiek nachyleń ideowych, ukazującą niezwykle ważną część naszej najnowszej historii przez pryzmat doświadczeń bezpośrednich jej uczestników, przywołanych i wydobytych dzięki młodym ludziom, pragnącym ocalić ją od zapomnienia. Publikacja ta stanowi nie tylko znakomity materiał dydaktyczny do nauki najnowszej historii, ale jest także symbolicznym hołdem wdzięczności złożonym bohaterom walki opozycyjnej i strajkowej przez młode pokolenie, które dzięki tym ludziom żyje w kraju wolnym, w Europie otwartych granic.

Prof. dr hab. Marek Latoszek – Okiem socjologa nad dwoma pokoleniami „Solidarności”

Przedmiotem książki są rozmowy w konwencji wywiadów z działaczami „Solidarności”. Udało się w ten sposób pozyskać materiał zarówno od sławnych ludzi sceny politycznej i zasłużonych działaczy solidarnościowych w Trójmieście (np. Lech Wałęsa, Bogdan Borusewicz, Bogdan Lis, Aleksander Hall, ks. Henryk Jankowski), jak i od osób mniej zapamiętanych, a aktywnych w wydarzeniach strajkowych – wnoszą oni wiele do historii tamtego okresu.

Pomysł jest pierwszorzędny, umożliwia bowiem włączenie młodzieży do sztafety pokoleń na rzecz kultywowania pamięci o rewolucji solidarnościowej, która wstrząsnęła światem, także zachodnim. A wiemy przecież, że w aspekcie wydarzeń 1980 roku strajki 1988 roku są i mało znane i niedocenione. Nie bez znaczenia dla kształtowania świadomości młodych obywateli jest wyeksponowanie ich jako ważnego ogniwa protestów zamykających epokę komunizmu. Albowiem dobrze jest znać historię Europy, ale przede wszystkim trzeba znać historię Polski. Dobrze więc, że pomysłodawcy podjęli się tego zadania i zachęcili uczniów, żyjących doświadczeniem czasu dzisiejszego i z tej perspektywy aktualizujących przeżywane przez rozmówców wydarzenia. Zastosowana konwencja wywiadów przeprowadzanych przez młodzież pozwoliła im współuczestniczyć w powstającej publikacji, a także dała szansę aktywnego odbioru relacji uczestników strajku, zrozumienia wagi i znaczenia nie tak znowu odległych wydarzeń historycznych, których wpływ na teraźniejszość jest bezsporny – zwłaszcza że dla niektórych kilkunastolatków omawiane zagadnienia są historią wręcz „starożytną”, zważywszy szybki bieg toczącego się życia, jak też zaniedbania w edukacji historycznej.

Współautorami pracy są uczniowie kilku gimnazjów w Gdańsku i innych miejscowości na Pomorzu. Aż 10 takich rozmów przeprowadzili uczniowie Gimnazjum nr 28 pod opieką nauczycielki p. Hanny Minkiewicz. Z pewnością w przemyślanej konstrukcji pytań mają swój udział nauczyciele – to każdy czytelnik rozpozna od razu – im też więc przypada niemała zasługa w zebraniu zgromadzonego w trakcie wywiadu materiału i w prowadzeniu młodych adeptów sztuki dziennikarstwa.

W wielu relacjach można znaleźć konkretne nazwiska ludzi aktywnych w strajku i przykłady zdarzeń (np. w wypowiedziach Bogdana Lisa, Romana Gałęzewskiego, a zwłaszcza Czesława Nowaka). Krzysztof Koszlaga, opisując rzadziej wymieniany strajk nauczycielski, wymienia między innymi śp. Romana Lewtaka. Większość osób była represjonowana i podaje przykłady tych represji oraz przeżycia z nimi związane (opowiada o tym m.in. Bronisław Baranowski). W więzieniu siedział Krzysztof Dowgiałło – autor Ballady o Janku Wiśniewskim. Jednak za najbardziej dramatyczną opowieść uznałem wypowiedź o. Krzysztofa Łaszuka, którego ubowcy zaaresztowali po prostu na ulicy, znęcając się nad bezbronnym. Niewątpliwie ciekawym epizodem był przykład Bogusława Gołąba, który uratował w 1970 roku życie czołgiście. Często wymieniano konkretną parafię – ze szczególnym wskazaniem na kościół św. Brygidy i ks. Henryka Jankowskiego, a także ks. Stanisława Bogdanowicza z Bazyliki Mariackiej.

Pracę ubarwiają zabawne sytuacyjne epizody ze strajku i ich komentarze z dzisiejszej perspektywy. Oczywiście życie toczyło się równolegle na różnych płaszczyznach – młodzi robotnicy i studenci założyli rodziny, zostali ojcami – i dziś mogą mieć satysfakcję, że rówieśnicy ich dzieci i wnuków są zainteresowani historią, którą oni tworzyli.

Scenariusze wywiadów były zróżnicowane i dostosowane do życiorysów i ról, jakie odegrali rozmówcy w konkretnych sytuacjach strajkowych. Przeważały trzy kategorie ról: lidera strajku, działacza strajkowego w zakładzie pracy oraz osoby wspomagającej.

Jak się można było spodziewać, działacze niższego i średniego szczebla, a także osoby wspomagające bardziej są skłonne do wypowiadania się w duchu niekontrolowanych emocji. Dominuje jednak język powielający znane kalki i stereotypy, w tym nawet medialne.

Bardzo wielu uczestników strajku i osób wspomagających zasiliło później struktury komitetów obywatelskich i także dzisiaj są to pierwszoplanowe nazwiska w Polsce. Rozmowy z ówczesnymi liderami strajków, będącymi w centrum tamtych wydarzeń, a których wpływ także na współczesność Polski jest bezsporny– z pewnością były dla młodych dziennikarzy bardzo interesujące, a dla czytelników publikacji będą wielce pouczające.

Być może dzięki tej pracy uda się ocalić od zapomnienia parę ważnych faktów czy nazwisk działaczy strajkowych na szczeblach wydziałów i zakładów pracy, którzy w następnych latach z różnych powodów zaniechali aktywności w działalności związkowej lub politycznej, przekazując „pałeczkę” innym. Bez tych „podoficerów” strajku walka nie zostałaby wygrana, bo jednak – jak sądzę – „komunizm nie upadłby sam”.

Spór o przywództwo grupowe traci na rzecz integralnego podejścia do protestów. Strajki w PRL miały komponentę samorodną – w pewnym momencie rolę iskry odgrywało jakieś wydarzenie przepełniające szalę niesprawiedliwości. Nauczeni doświadczeniem robotnicy potrafili się przestawić na wzór strajku okupacyjnego, połączonego z kontrolą wydarzeń w zakładach pracy i już nie wyprowadzali protestów na ulicę. Natomiast organizacje opozycyjne w Trójmieście, przede wszystkim WZZ i RMP, dostarczały koncepcji taktycznych. Interesujące są też nawiązania do głębszych korzeni sięgających konspiracji AK-owskiej.

Książka, w odróżnieniu na przykład od pamiętników pisanych podczas strajku i bezpośrednio po nim (Pamiętniki Sierpień ’80 we wspomnieniach, Gdańsk 1991), nie musi już – jak sądzę – demaskować systemu w PRL, który chyba dostatecznie został „odczarowany z nalotu ideologicznego” w okresie ostatnich kilkunastu lat. Wśród rozmówców mamy przecież do czynienia z wytrawnymi przeciwnikami komunizmu, którzy na własnej skórze sprawdzili, czym jest „więź partii z robotnikami”. Dzisiaj te sprawy się idealizuje, ale tak naprawdę nawet bohaterów stawiały one w sytuacjach dramatycznych rozterek i poczucia zagrożenia.

Aktywny udział w strajkach wymagał odwagi, wspartej świadomością konieczności zmian w życiu społecznym, gospodarce i polityce – że „tak dalej żyć nie można” (wcześniej wyraziło się to m.in. w 21 postulatach).

Analiza Sierpnia 1980, ale również strajków 1988 (jak przedstawia to m.in. Alojzy Szablewski – przewodniczący Komisji Zakładowej Stoczni Gdańskiej w tamtym okresie) potwierdza przede wszystkim trudną sztukę przełamywania bariery strachu w skali masowej, gdyż był to niewątpliwie jeden z najistotniejszych czynników sukcesu robotników w starciu z komunistycznym systemem. W ich ocenie odczuwanie strachu spełniało pozytywną funkcję, bo zabezpieczało przed niepotrzebną brawurą. A uczestnicy strajku mieli się czego obawiać – mogli stracić nie tylko pracę i stabilizację życiową, ale także zdrowie i życie. Dręczeni przez SB działacze na ogół nie podpisywali lojalek, między innymi dlatego, że często od ich zachowania zależało życie innych ludzi w „podziemnym łańcuszku”. Po przejściu tego testu – jak można się domyślać – mają obiekcję wobec sztucznego demonstrowania bohaterstwa, z którym można się zetknąć w mediach, a które rozmówcom wydają się nieszczere.

Niewątpliwie przeważało jednak myślenie optymistyczne – zwłaszcza w kwestii celowości udziału w strajkach 1988 (i w ogóle konieczności transformacji), nie brakuje jednak także krytycznych uwag dotyczących różnych zjawisk patologicznych, bezkarności byłych oprawców, bezrobocia i tym podobne.

Rekonstrukcja wydarzeń lat 80. pokazuje, że duma ze zwycięstwa wcale tak bardzo nie przeważa nad traumą przeżyć stanu wojennego i jego skutków. Trudno, ażeby byli działacze strajkowi bezkrytycznie akceptowali mechanizmy transformacji.

Praca przypomina wielorakie uwarunkowania dróg prowadzących do niepodległości. Ciągłość protestów robotniczych rozpatruje się zazwyczaj od lat siedemdziesiątych, ponieważ doświadczenia ostatniego 18-lecia uchodzą czasem za decydujące dla uczenia się scenariuszy strajku. Dziś czcząc poznański Czerwiec ’56, cezurę tę wydłużamy o dalszych kilkanaście lat.

Czytelnik zostaje zmuszony do refleksji i porównania tamtego okresu (zwłaszcza stanu wojennego i końca lat 80.) z latami obecnymi; zadaje sobie między innymi pytanie: „Dlaczego właściwie strajki wybuchały?”.

Rozmowy wyraźnie wskazują na dwa główne motywy uczestnictwa w społecznych protestach, znane skądinąd już wcześniej:

1) pragnienie życia w wolnej Polsce, po negatywnych doświadczeniach z zakłamanym i represyjnym systemem, narzuconym przez obce państwo;

2) dążenie do systemu gospodarczego według wzorów zachodnich, jako podstawę do tworzenia indywidualnych strategii życiowych.

Dla wielu „bezimiennych” włączenie się do sprawy umożliwiło zademonstrowanie własnych przekonań – w momencie, który uznali za jeden z najważniejszych w swoim życiu. Być może nie mogli się nie włączyć ze względu na reprezentowane przez siebie wartości, a wiadomo, że także chcieli walczyć o lepsze jutro dla swoich dzieci lub wnuków – których rówieśnicy teraz proszą o wspomnienia.

Jednym z istotnych wątków w przeprowadzanych rozmowach okazało się przekonanie, że strajki z 1988 roku, podobnie jak poprzednie protesty, ujawniły kryzys strukturalny, mający swoje źródło w rządzącej nomenklaturze, nie zaś w amorficznej biurokracji, która jedynie stanowiła jej przybudówkę.

Szczególne znaczenie miało kształtowanie się tożsamości społeczeństwa w trakcie dojrzewania, przez kolejne protesty społeczne. Społeczeństwo jawi się tutaj jako strona konfliktu, którego rzeczywistym przeciwnikiem była nomenklatura partyjno-ubecka, mająca osadzenie w makrostrukturze totalitarnej obozu sowieckiego.

To dążenie do odzyskiwania tożsamości przełamywało się nie tylko przez centra strajkowe, ale również przez peryferie, które skutecznie wspierały wiodące zakłady pracy, nadając protestowi charakter masowy, nie można przy tym pominąć symbolicznego, ale i rzeczywistego udziału ludzi „zza bram” oraz oczywiście inteligencji.

W tym kontekście fakt bierności części zakładów i pracujących w nim ludzi stanowił mimo wszystko tylko margines. Ta bierna część społeczeństwa paradoksalnie dawała o sobie znać już w demokracji przez absencję wyborczą i marazm, a potem częściowe włączanie się – jak można przypuszczać – do elektoratu lewicy i partii populistycznych. Dodajmy, że legitymacja partyjna nie zawsze stanowiła kryterium podziału na MY i ONI.

Wiele osób nawiązuje także do roli, jaką odegrał Kościół jako niepodległa i zaangażowana instytucja. W materiale znajdujemy potwierdzenie tezy, że bez udziału Kościoła jako instytucji suwerennej nie wiadomo, czy w ogóle doszłoby do pokonania systemu komunistycznego, a jeżeli tak, to wszystko byłoby o wiele bardziej dramatyczne. Kościół był z jednej strony depozytariuszem symboli religijnych i narodowych, „bardzo skutecznej broni” psychologicznej, z drugiej strony – stanowił azyl i czynnik wsparcia w sytuacjach traumatycznych.

Po roku 1989 transformacja systemowa nabrała rozpędu – ale to być może jest temat na następną publikację. Z perspektywy kilkunastu lat rozmówcy ocenili III RP przeważnie pozytywnie, mimo jej licznych mankamentów. Część działaczy uważa jednak (np. Edward Szwajkiewicz czy Bogusław Gołąb), że wywalczona Polska daleka jest od wcześniejszych marzeń. Jak zwykle ścierają się tu też dwie postawy: romantyczna i pragmatyczna – co wcale nie musi oznaczać, że ta druga stanowi kwintesencję racjonalności, zważywszy element konformizmu.

Książka jest ważna od strony poznawczej i edukacyjnej. Funkcja dydaktyczna omawianego zbioru jest bezsporna. Dylematy i wybory, o których tu mowa, dotyczą trudnych, ale i wdzięcznych tematów dla nauczycieli historii, gdy uczniowie zaczną zadawać dociekliwe pytania.

Książka z pewnością utrwala minioną historię przez zainteresowanie nią uczniów i uświadomienie im wagi toczącej się w latach 1981–1989 walki o Polskę i takie wartości, jak godna praca, honor i solidarność, ale też prawo do przedsiębiorczości i ryzyka na wolnym rynku. Była to przecież walka o lepsze jutro, właśnie dla nich – dzieci i wnuków ludzi biorących udział w strajkach tamtego okresu. I niezależnie od tego, czy wszystkie wartości i postulaty zostały zrealizowane, był to „duży krok” w historii Polski – w rozwój kraju i świadomość ludzi.

Wypowiedzi dwóch nauczycieli: Hanny Minkiewicz i Konrada Knocha, którzy byli opiekunami grup uczniów (najwięcej wywiadów)

Spotkanie po latach – H. Minkiewicz

Lata 80-te były dla mnie początkiem drogi do dorosłości. Jako dwudziestoletnia studentka zetknęłam się bezpośrednio z wielką historią. Oczywiście nie od razu zdałam sobie sprawę z wagi wydarzeń, które rozegrały się na moich oczach. Wielki zryw Sierpnia, wiece na Uniwersytecie Gdańskim wspierające strajkujących robotników, okupacyjny strajk w walce o NZS, ogromna radość ,że wreszcie coś się zmieni… Później kolejny czarny Grudzień, przemoc na ulicach Gdańska, duszące gazy w powietrzu, ludzie z twarzami szarymi od pyłu , z wzrokiem utkwionym w ziemię, podeptani , zszargani. Ta Wigilia z 1981 roku była najsmutniejsza z wszystkich w mojej młodości. Najgorsze było przekonanie ,że życie ucieka, a świat nie będzie na nas czekać. Czułam się przegrana jak moi dziadkowie i rodzice. O tym ,że Solidarność istnieje, utwierdzałam się z prasy podziemnej , z ulotek i z książek wydawanych w tzw. drugim obiegu. Brałam udział w spontanicznych wybuchach patriotyzmu w czasie demonstracji Trzeciomajowych czy listopadowych. Przypływ wielkiej siły spajającej na nowo naród poczułam na Zaspie , gdy ujrzałam naszego Papieża wśród morza flag i transparentów z symbolami Solidarności. Byłam już wtedy nauczycielką, matką dwojga maluchów. Chciałam dla nich innej Polski , a dla moich uczniów prawdy w programach nauczania. I żeby nikt im nie mówił, że nie zrobią kariery , jeśli nie zapiszą się do partii. Kiedy w 1988 związkowcy podnieśli znów śmiało głowy, wiedziałam ,że teraz , albo nigdy .Chaos gospodarczy ,osłabienie ZSRR , wyraźny strach partyjnych notabli dawały się zauważyć na pierwszy rzut oka. Do dziś jak najcenniejsze dobra przechowuję ulotki wyborcze Komitetów Obywatelskich z czerwca 1989 roku. Radość z wygranej nie miała sobie równej. Polska stanęła u progu wielkich przemian , wkrótce okazało się, że nie tylko Polska…

Ludzie Sierpnia 80 i 88 roku są dla mnie twarzami suwerennej Polski ,gwarantami prawdy , uczciwości i sprawiedliwości. Wielkimi bohaterami. Niektórych porwała polityka , inni odeszli z Solidarności , bo mieli własny pomysł na życie , inni rzucili się w wir gospodarki rynkowej. W zakładach pracy walczących o przetrwanie pozostali cisi bohaterowie lat 80-tych. Nikt dziś poza bliskimi nie rozpoznaje ich twarzy na zdjęciach . Ale to oni wypełniali każdą przestrzeń , w której odbywał się strajk, salę BHP i stoczniowe place, to oni byli kamieniem węgielnym Solidarności .

Jako nauczycielka starałam się przekazać młodym wiedzę o naszej najnowszej historii , dużo z nimi rozmawiałam , pokazywałam „bibułę”, pierwsze egzemplarze niezależnej prasy. Widziałam jednak, że interesuje ich to w niewielkim stopniu .Niewielu rozmawiało o tym w domu. Niezwykle pomocna okazała się dopiero wystawa „Drogi do wolności” i konkursy dla młodzieży organizowane przez „Solidarność . Inicjatywa Sekcji Regionalnej Oświaty w Gdańsku , aby gimnazjaliści i licealiści przeprowadzili wywiady na temat strajków 88 roku , spotkała się z dużym zainteresowaniem moich uczniów. Mając trzynaście lat , stanęli przed wielkim dziennikarskim zadaniem. Z zajęć na warsztatach dziennikarskich wiedzieli, że muszą się dobrze przygotować do rozmowy , przemyśleć jej temat , zaplanować konstrukcję wywiadu. Jakież było ich zdziwienie , gdy się okazało ,że o nie o wszystkich postaciach można zasięgnąć informacji w Internecie. Tym trudniejsze stało się wymyślenie ciekawych pytań , zwłaszcza, że i o strajkach 88 roku niewiele można przeczytać. To była pierwsza lekcja dla moich uczniów. Poczuli ,że realizują ważny cel .Potem nastąpił osobisty kontakt telefoniczny lub mailowy, akceptowanie pytań, umawianie się na wywiad, przygotowanie sprzętu. Cała dziennikarska przygoda!

Towarzyszyłam młodym dziennikarzom we wszystkich spotkaniach .Odbywały się one w pięknych gabinetach, do których wejścia pilnuje ochrona i w siedzibach firm, ale też w prywatnych mieszkaniach i w pomieszczeniach związkowych , nawet w podziemiu Komisji Krajowej, gdzie mieści się archiwum. Spotkanie po latach z tymi ludźmi było dla mnie i moich uczniów niezwykłym przeżyciem. Mimo różnorodności osobistych doświadczeń, charakterów i postaw można zauważyć wspólne cechy działaczy Solidarności z tamtych lat: wyniesione z domu rodzinnego silne związki poprzednich pokoleń z Polską , często rodowód powstańczy, przekonanie, że dla wolności i prawdy warto poświęcić nawet życie. Dzięki temu prosty robotnik dogadywał się z intelektualistą, mimo że mogli mieć inną wizję wolnej Polski. Wspomnienia wciąż są żywe w tych ludziach , nie żałują niczego ,co przeżyli, nawet szykan i upokorzeń .Nie czują się bohaterami. Tak trzeba było postąpić. Dziwią się ,gdy pada pytanie :dlaczego walczyli? Czy się nie bali? Oczywiście ,że się bali ,odpowiadają nieco zakłopotani. Strach jest bardzo ludzki, to doskonałe narzędzie terroru. Ale nauczyli się walczyć ze strachem , często doprowadzeni do ostateczności , nie mieli już nic do stracenia. Dziś dokonaliby tych samych wyborów , bo ich system wartości nie uległ zmianie.

Czy czują się zwycięzcami? W jakimś sensie tak…. mamy wolność, jesteśmy suwerennym krajem ,abyśmy tylko potrafili w nim żyć po nowemu. Czego nauczyli się moi uczniowie na tej lekcji wychowawczej? Że zwykli ludzie w niezwykłych czasach mogą dokonać wielkich rzeczy, że bohaterem nikt się nie rodzi ,a strach jest nieodłącznym towarzyszem człowieka. Że czasem trzeba dokonywać trudnych wyborów bez względu na koszty własne. No i że nigdy nie wolno się godzić na zło.

Za tę lekcję w imieniu moich uczniów z Gimnazjum nr 28 w Gdańsku serdecznie dziękuję

Posłowie – Konrad Knoch

Pamiętam jak w 87 roku w stroju komunijnym witałem papieża machając do niego, kiedy przejeżdżał przez Sopot. Pamiętam tę atmosferę narodowego święta. W 88 roku skończyłem 10 lat. Pamiętam jak rodzice wzięli śpiwory, by nocować w czasie strajku na Uniwersytecie Gdańskim. Pamiętam jak rano, o 5:30 stawałem w kolejce pod supersamem by kupić tańsze mleko i chleb. Pamiętam, że kiedy przywożono papier toaletowy, każdy wychodził ze sklepu ozdobiony dziwnym naszyjnikiem. Pamiętam zapach pewexu, w którym można było poczuć smak wolności. Pamiętam wreszcie rok 89 – okrągły stół, wybory czerwcowe i zdanie: „Proszę Państwa dziś w Polsce skończył się komunizm”.

Uczniowie, którzy jeździli ze mną rozmowy urodzili się już po roku 89- mają po 15-16 lat. Dla nich normalnym światem, jest świat, w którym nie brakuje szynki, bananów i pomarańczy, można korzystać z Internetu, telefonów komórkowych.. Nie są w stanie do końca zrozumieć, że 20 lat temu Polska wyglądała zupełnie inaczej: półki w sklepach były puste, o wszystko trzeba było walczyć w kilometrowych kolejkach, w telewizji istniały dwa kanały kontrolowane przez władzę, w dziale słodycze leżały wyroby czekoladopodobne, i że była tylko jedna partia. To była „normalność”. Wywiady z uczestnikami tamtych wydarzeń pozwoliły im lepiej zrozumieć i ogarnąć tamtą rzeczywistość, poznać zdanie tych, którzy chcieli tą rzeczywistość zmienić czy wręcz obalić. Pomogły wniknąć w motywy ich sprzeciwu.

Pewnie dla wszystkich osób, które przygotowywały relacje stały się one wielką szkołą dziennikarstwa- wiele pracy włożyli w ułożenie pytań, zdobycie literatury, poświęcili swój czas. Jednak dla mnie i moich uczniów spotkania z byłymi członkami opozycji były też czymś więcej. Dziś w świecie, w którym bardzo ciężko o patriotyzm, w którym bardzo trudno definiować czym on jest, rozmowy te stały się wielka lekcją patriotyzmu. Lekcją o walce z totalitarnym reżimem, o pędzie ku wolności, niezależności, przełamywaniu bariery bierności i strachu. Dzięki rozmowom mogliśmy się przenieść w przeszłość, poznać i prześledzić drogę życiową ludzi opozycji, dokonywane wybory.

Jako nauczyciel historii uważam, iż nie ma nic piękniejszego i cenniejszego niż żywe lekcje historii. Akcja Sekcji Oświaty Regionalnej w Gdańsku, przeprowadzenia przez uczniów wywiadów na temat strajków 88 roku zmobilizowała nas do wyjścia poza cztery ściany klasy, poza schematyczne ramy lekcji. Spotkania te stały się więc nie tylko lekcją patriotyzmu, ale prawdziwie żywą lekcją historii.

Mimo, iż wielu z bohaterów tej książki twierdzi, że za bohaterów się nie uważa i że robiło po prostu to, co do nich należało, to jednak ja uważam, że byli i są to bohaterowie tamtych czasów. Że to oni dołożyli małą cegiełkę do tej Polski, którą dzisiaj mamy. Do Polski demokratycznej, będącej w NATO i strukturach europejskich. Gdyby ktoś ich wtedy zapytał, czy wyobrażają sobie taki scenariusz, żaden z nich pewnie by w to nie uwierzył. A jednak! I za to chciałbym im wraz z uczniami z Gdańskich Szkół Autonomicznych podziękować, przede wszystkim tym z którymi mieliśmy przyjemność rozmawiać. Dziękuję także pozostałym osobom, których relacje znalazły się w niniejszej książce, ale i tym, dla których w niej miejsca zabrakło. Dla setek bohaterów, którzy swoją działalnością opozycyjną przyczynili się do tego, że możemy dziś swobodnie mówić i pisać o tym, co czujemy i o czym myślimy.

I wreszcie rzecz ostatnia. Nie zaniedbujmy symbolu jakim była i jest „Solidarność”, symbolu znanego przecież na całym świecie. Książka współtworzona przez uczniów jest taką właśnie próbą pamięci i ogarnięcia tego pięknego ruchu, który rozpoczął się w roku 80, ale i odżył na nowo w roku 88. Sądzę, że możemy być dumni z tego, że są młodzi ludzie gotowi uchronić od zapomnienia kawałek naszej pięknej historii.

„W przededniu wolności. Młodzież pyta o strajki 1988 roku?”

Lecha Wałęsę, b. Przewodniczącego NSZZ „Solidarność”, laureata Pokojowej Nagrody Nobla (1983), przywódcę obozu solidarnościowo-opozycyjnego z lat 1988-1989, patrona niekomunistycznego rządu Tadeusza Mazowieckiego (1989), b. Prezydenta RP (1990-1995), przepytały …

Jana Hałasa, Przewodniczącego Komitetu Strajkowego w Porcie Północnym w 1988 roku, Przewodniczącego Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność” (1992-1993), b. Wiceprzewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, b. członka Zarządu Port Gdańsk, przepytała …

Bogdana Lisa, sygnatariusza Porozumień Sierpniowych, współtwórcę NSZZ „Solidarność”, jednego z liderów podziemnej „Solidarności”, senatora RP (1989-991) z ramienia Związku, prywatnego przedsiębiorcę, obecnie Prezesa Fundacji „Centrum Solidarności”, przepytała …

Czesława Nowaka, więzionego w stanie wojennym, Przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Porcie Gdańskim w latach 1988-1989, posła RP dwóch kadencji (1989-1993), Przewodniczącego Stowarzyszenia „Godność”, radnego miasta Gdańska, przepytała …

Aleksandra Halla, jednego z liderów Ruchu Młodej Polski, redaktora „Bratniaka”, działacza podziemnej „Solidarności”, doradcę Lecha Wałęsy w 1988 roku, ministra „bez teki” w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, b. posła AWS, dr historii i politologa, wykładowcę wyższej uczelni, przepytał …

Pawła Adamowicza, przewodniczącego Studenckiego Komitetu Strajkowego na UG w 1988 roku, działacza ruchu Komitetów Obywatelskich, prorektora UG (1990-1993), b. Przewodniczącego Rady Miasta Gdańska, Prezydenta Miasta Gdańska od 1998 roku, przepytał …

Bronisława Baranowskiego, uczestnika strajków sierpniowych 1980 roku w Stoczni Gdańskiej, animatora ruchu strajkowego w tejże Stoczni w maju i sierpniu 1988 roku, obecnie członka Prezydium Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Stoczni Gdańskiej, przepytała …

Krzysztofa Koszlagę, pedagoga, współtwórcę NSZZ „Solidarność” Oświaty w Gdańsku i regionie, działacza struktur podziemnych „Solidarności”, jednego z liderów regionalnych i krajowych władz Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” po przełomie 1989 roku, przepytała …

Księdza Stanisława Płatka, duszpasterza w parafii św. Jadwigi Śląskiej w Gdańsku Nowym Porcie, kapelana strajkujących w Porcie Gdańskim i w Stoczni Gdańskiej w 1988 roku, bliskiego współpracownika Lecha Wałęsy, wiernego przyjaciela „Solidarności”, przepytał ..

Bogusława Gołąba, uczestnika strajku sierpniowego 1980 roku w Stoczni Północnej, członka Prezydium Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność” w 1981 r., członka Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w 1988 roku, radnego miasta Gdańska (1990-1994), przepytali …

Krzysztofa Dowgiałłę, uczestnika strajku sierpniowego 1980 roku, członka Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność” w 1981 r., kilkakrotnie aresztowanego i więzionego w stanie wojennym, uczestnika strajków stoczniowych w 1988 r., posła RP (1989-1991), architekta, przepytała …

Ojca Krzysztofa Łaszuka, byłego elektryka i działacza NSZZ „Solidarność” malborskiego „PEMALU”, aresztowanego w stanie wojennym za „próbę obalenia ustroju PRL”, obecnie nauczyciela katechetę z Instytutu Życia Konsekrowanego Chrystusa Króla, przepytała …

Romana Stegarta, działacza NSZZ „Solidarność” w Stoczni Gdynia 1980-1981, , organizatora podziemnych struktur Związku, aktywnego uczestnika strajków 1988 r. w Stoczni Gdynia, członka Prezydium Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność” (1990-1992), szkoleniowca, przepytał …

Andrzeja Zarębskiego, b. pracownika Biura Informacji Prasowej NSZZ „Solidarność” (BIPS), dziennikarza podziemnej prasy m.in. „Przeglądu Politycznego”, rzecznika prasowego rządu Krzysztofa Bieleckiego, posła RP (1991-1993), b. sekretarza Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, przepytała …

Jerzego Kmiecika, lidera Komitetu Strajkowego w Stoczni Północnej w 1980 roku, członka Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (MKS) w Stoczni Gdańskiej, Sygnatariusza Porozumień Sierpniowych, Bolesława Konopkę, animatora strajku majowego 1988 roku w Stoczni Północnej, przewodniczącego Komitetu Strajkowego tejże Stoczni Północnej w sierpniu 1988 roku, przepytała …

Jacka Merkela, uczestnika strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 roku, następnie członka władz regionalnych i krajowych NSZZ „Solidarność”, Przewodniczącego MKS w sierpniu 1988 r., posła RP dwóch kadencji, ministra (1991) w Kancelarii Prezydenta Lecha Wałęsy, przepytała …

Jacka Rybickiego, działacza NZS, uczestnika strajku na UG w końcu 1981 roku, działacza podziemnej „Solidarności” Oświaty, redaktora „Wiatru od Morza”, członka władz regionalnych i krajowych NSZZ „Solidarność” lat 90., wiceprzewodniczącego Klubu Parlamentarnego AWS, przepytała …

Waldemara Głąba, wieloletniego pracownika i działacza NSZZ „Solidarność” Gdańskiej Stoczni Remontowej, uczestnika strajków majowych i sierpniowych 1988 roku, Przewodniczącego Komitetu Strajkowego w Gdańskiej Stoczni Remontowej w sierpniu 1988 r., przepytała …

Zdzisława Złotkowskiego, współtwórcę NSZZ „Solidarność” w Gdańskiej Stoczni Remontowej, delegata tej Stoczni do MKS w sierpniu 1980 roku, członka Prezydium Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność” w 1981 r., uczestnika strajków majowych i sierpniowych 1988 r., przepytała …

Mieczysława Chełminiaka, uczestnika strajku sierpniowego 1980 roku, członka Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej w maju i w sierpniu 1988 r., członka Prezydium KZ NSZZ „Solidarność” Stoczni Gdańskiej, członka Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”, przepytała …

Bogdana Olszewskiego, członka władz regionalnych NSZZ „Solidarność” z 1981 r., bliskiego współpracownika Lecha Wałęsy do 1990 r., członka MKS z sierpnia 1988 r. z ramienia Uniwersytetu Gdańskiego, członka Komisji Krajowej, członka Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”, przepytał ..

Alojzego Szablewskiego, uczestnika strajku sierpniowego w 1980 roku, przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Stoczni Gdańskiej (1981-1989), przewodniczącego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej w maju i w sierpniu 1988 r., posła na Sejm RP I kadencji, przepytał ..

Edwarda Szwajkiewicza, uczestnika strajku sierpniowego 1980 r., wiceprzewodniczącego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej w maju i w sierpniu 1988 r., uczestnika obrad „okrągłego stołu”, wieloletniego sekretarza Prezydium Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”, przepytała …

Ks. Stanisława Bogdanowicza, infułata, proboszcza Bazyliki Mariackiej, wiernego przyjaciela NSZZ „Solidarność”, wspierającego podziemie solidarnościowe w stanie wojennym, animatora inicjatyw patriotycznych w trudnych latach PRL, autora ponad 200 publikacji, w tym 27 książek, przepytał …

Romana Gałęzewskiego, uczestnika strajku sierpniowego 1980 r., wiceprzewodniczącego Komitetu Strajkowego Stoczni Gdańskiej w maju i sierpniu 1988 r., przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” tej stoczni, członka Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”, przepytał ..

Ks. Henryka Jankowskiego, prałata, wieloletniego proboszcza parafii św. Brygidy w Gdańsku, duszpasterza strajkujących w Stoczni Gdańskiej, patrona Komisji Charytatywnej w stanie wojennym, w 1988 r. udostępnił plebanię na siedzibę Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”, przepytał …

Bogdana Borusewicza, działacza KOR na Wybrzeżu, głównego organizatora strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r., przewodniczącego Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność” (1989-1992), b. posła, b. wiceministra Spraw Wewnętrznych, marszałka Senatu RP, przepytał …

Opracował: Jan Kulas

Gdańsk, 26.06.2006 r

Wybrane pozycje bibliograficzne

Biernacki Leszek, 20 lat dzień za dniem… Kronika Solidarności, Sopot 2000.

Droga do niepodległości. Solidarność 1980-2005, wstęp Andrzej Paczkowski, Warszawa 2005.

Dudek Antoni, Pierwsze lata III Rzeczpospolitej 1989-2001, Kraków 2002.

Eisler Jerzy, Zarys dziejów politycznych Polski 1944-1989, Warszawa 1992.

Giełżyński Wojciech, Gdańsk maj ’88. Anatomia strajku. Warszawa 1988.

Holzer Jerzy, Leski Krzysztof, „Solidarność” w podziemiu, Warszawa 1990.

Kazański Arkadiusz, „Solidarność” w Stoczni Gdańskiej: grudzień 1981 – Sierpień 1988, Gdańsk 2004

Łopiński Maciej, Moskit Marcin, Wilk Mariusz, Konspira, Rzecz o podziemnej „Solidarności”, Gdańsk – Warszawa 1989.

Nie ma wolności bez Solidarności. Wspomnienia majowego i sierpniowego strajku roku 1988 w Stoczni Gdańskiej, pod red. Katarzyny Dębskiej, „Rozwaga i solidarność”, Gdańsk 2008.

Paczkowski Andrzej, Pół wieku dziejów Polski 1939 – 1989, Warszawa 1995.

Portowców Gdańskich droga do wolności, praca zbiorowa pod redakcją Jana Jakubowskiego, Gdańsk 2000.

Robotnicy ’88, oprac. Wojciech Giełżyński, Paweł Smoleński, Londyn 1989.

Roszkowski Wojciech, Najnowsza historia Polski 1980-2002, Warszawa 2003.

Sierpień ’80. Co pozostało z tamtych lat? praca zbiorowa pod red. Jana Kulasa, Gdańsk 1996.

Solidarność 1980-2000, oprac. Wojciech Milewski, Teresa Sowińska, Gdańsk 2000.

„Solidarność” Gdańskiej Stoczni Remontowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Walczymy o prawa za naród, oprac. Władysław Dobrowolski, Zdzisław Złotkowski, Gdańsk 2005.

Solidarność i opozycja antykomunistyczna w Gdańsku (1980-1989), pod red. Lecha Mażewskiego, Wojciecha Turka, Gdańsk 1995.

Szczesiak Edmund, My, podziemni. Cisi bohaterowie stanu wojennego. Gdańsk 2006.

Wałęsa Lech, Droga do wolności 1985 -1990. Decydujące lata, Warszawa 1991.

W przededniu wolnej Polski – młodzież pyta o strajki 1988 roku, praca zbiorowa pod redakcją Wojciecha Książka, Gdańsk 2006.

(Video Studio Gdańsk: Filmy: „Inny Sierpień”, „Ballada o strajku”, Dzieci stanu wojennego”, Polska ’89, „Robotnicy ’88”, „O nas i za nas”, „Solidarność”)

Uwaga: Zachowane wywiady zamieszczamy obok. Będą uzupełniane o te, które nie zachowały się w odpowiednim programie komputerowym.