Najczęściej występującymi chorobami zawodowymi są choroby zakaźne lub pasożytnicze. W 2019 roku odnotowano 700 przypadków, tj. 33,9 proc. chorób zawodowych. Okazuje się, że najczęstszą chorobą w tej grupie, ale i w ogóle, jest borelioza – 628 przypadków, co stanowi 89,7 proc. chorób z grupy zakaźnych i pasożytniczych.

Czym jest borelioza?

Borelioza jest chorobą rozwijającą się w wyniku zakażenia bakteriami Borrelia burgdorferi. Przenoszona jest przez kleszcze. Borelioza często charakteryzuje się wieloletnim okresem utajenia. Zróżnicowane symptomy, wywoływane przez różne szczepy, mogą dodatkowo utrudniać jej identyfikację. Zbyt późna diagnoza oraz leczenie prowadzi niejednokrotnie do nieodwracalnych zmian kostno-stawowych lub neurologicznych. Może wywoływać zmiany rozwojowe płodu, a nawet poronienia.

Pamiętać trzeba jednak, że na szczęście nie zawsze kleszcz zakaża. Aby do zakażenia doszło, kleszcz musi być wektorem bakterii, a nie wszystkie kleszcze są zakażone, po drugie czas żerowania kleszcza musi być wystarczająco długi (od 12 do 24 godzin). Tak więc odpowiednio wczesne usunięcie kleszcza ze skóry daje duże szanse uniknięcia choroby.

Niestety, jak dowiadujemy się analizując dane SANEPIDU  w ostatnich latach liczba zachorowań na boreliozę gwałtownie rośnie. O ile w roku 2010 zarejestrowano 9011 przypadków boreliozy, to w 2017 było ich aż 21 515.

KZM

Wspomnijmy też o drugiej, przenoszonej przez kleszcze chorobie. To kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) wywołane wirusem z grupy Flaviviridae. Pierwsze objawy zachorowania pojawiają się najczęściej od 7 do 14 dni od ukąszenia przez kleszcza. Choroba rozpoczyna się wysoką gorączką oraz objawami grypopodobnymi. Po kilku dniach lepszego samopoczucia występuje druga faza choroby związana z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego. U chorych dochodzi do zaburzeń świadomości, śpiączki i porażenia kończyn. Następstwem choroby mogą być: niedowład lub zanik mięśni, zaburzenia koncentracji, depresja. U około 25 proc. pacjentów choroba kończy się długotrwałymi niedowładami, porażeniem nerwów, a czasami nawet śmiercią.

Niestety, w przypadku KZM  – w przeciwieństwie do boreliozy – wystarczy ukłucie przez zainfekowanego kleszcza, żeby pojawiło się bardzo duże ryzyko infekcji. W Polsce co roku rejestruje się od 150 do 350 zachorowań na KZM i jest to tendencja rosnąca.

Kto jest najbardziej narażony na choroby odkleszczowe?

Grupa zawodowa pracowników leśnych ze względu na swoje środowisko pracy, jest najbardziej zagrożona zachorowaniem na boreliozę.

Obecnie ponad 50 tys. pracowników leśnych zatrudnionych jest w działach leśnictwa oraz przy pozyskaniu drewna. Ich środowisko pracy pokrywa się w pełni z naturalnym miejscem bytowania i rozwoju kleszczy, będących naturalnym rezerwuarem bakterii z rodzaju Borrelia.

Jak zapobiegać?

Nie ma, niestety, skutecznej szczepionki przeciwko boreliozie, natomiast można zaszczepić się przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. Szczepionka daje dobre wyniki.

Do profilaktyki należy zatem używanie odpowiedniej odzieży ochronnej podczas pracy w lesie i na jego obrzeżach. Wskazane jest używanie lekkich i przewiewnych kombinezonów w jasnym kolorze, zaopatrzonych w ściągacze na rękawach i mankietach spodni. Dobrze jest, gdy kombinezony są impregnowane akarycydem (środkiem roztoczobójczym). Wskazane jest także używanie nakrycia głowy. Po pracy należy się dokładnie umyć i dokładnie przejrzeć swoje ciało – najlepiej przy użyciu szkła powiększającego. Znalezione kleszcze należy umiejętnie usunąć, najlepiej przy pomocy pensety lub innych dostępnych na rynku akcesoriów (pompka podciśnieniowa, „kleszczołapka”).

Uwaga! Nie wyciągamy kleszczy gołymi palcami!

Należy również przejrzeć odzież.

Równie skutecznym rozwiązaniem tego problemu może być zastosowanie elementów odzieżowych zawierających wymienne wkłady nasączone repelentami, w postaci opasek przyszytych do odzieży lub mocowanych do niej za pomocą np. rzepów. Jednak ze względu na potencjalnie szkodliwe działanie repelentów (m.in. permetryny i DEET) na organizm człowieka, szczególnie podczas długotrwałej ekspozycji, wskazane jest zastosowanie materiałów barierowych zapobiegających bezpośredniemu kontaktowi skóry z materiałem odzieżowym nasączonym repelentami.

Małgorzata Kuźma

Źródło: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy

Projekt otrzymał dofinansowanie z Norwegii poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.