Strach wykorzystywano wprawdzie kiedyś do motywowania robotników pracujących przy taśmie montażowej w fabryce czy robotników rolnych na polu – w pracach, gdzie liczy się szybkie tempo i dokładność w wykonywaniu powtarzalnych zadań. Większość z nas miała styczność bądź zinternalizowała sobie postać niegodziwego szefa, który zarządza przez strach. W kulturze popularnej stereotyp ten został wyolbrzymiony aż do granicy absurdu, jak w filmie animowanym Pixara Ratatuj, gdzie szczurek Remy, główny bohater tej bajki, musi najpierw pokonać despotycznego szefa restauracji, jeśli sam ma spełnić swoje marzenie o zostaniu szefem kuchni.

Co gorsza, wielu menedżerów – zarówno świadomie, jak i nie – wciąż wierzy w siłę strachu jako motywatora. Zakładają oni, że ludzie, którzy się boją (przełożonych albo skutków niskiej efektywności), będą pracować ciężej, aby uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji, i wszystko będzie szło dobrze. Takie podejście może mieć sens, jeśli praca jest prosta, a pracownik raczej nie natrafi na żadne problemy ani nie będzie miał pomysłów na usprawnienia. Jednak w przypadku pracy, w której do osiągnięcia sukcesu potrzebne jest wyciąganie wniosków czy współdziałanie, strach nie jest skutecznym motywatorem.

Badania w dziedzinie neurobiologii nieraz dowiodły, że strach utrudnia uczenie się i współpracę. Na początku XX wieku neurofizjolog Iwan Pawłow, który trzymał w swoim laboratorium kilkadziesiąt psów, dowiódł, że ich zdolność do uczenia się nowych sztuczek zmniejszyła się po tym, jak wystraszyła je powódź, która nawiedziła Leningrad w roku 1924. Pracownicy laboratorium, którzy przypłynęli na pomoc zwierzętom, opowiadali, że woda wypełniła klatkę do tak wysokiego poziomu, że wystawały z niej tylko psie nosy. Od tamtej pory neurobiologowie odkryli, że strach pobudza ciało migdałowate, obszar mózgu odpowiedzialny za wykrywanie zagrożeń. Jeśli kiedykolwiek przed ważnym wystąpieniem waliło ci serce, pociły ci się dłonie, ich przyczyną były automatyczne reakcje twojego ciała migdałowatego.

Strach utrudnia uczenie się. Badania neurobiologiczne wykazują, że strach pochłania zasoby organizmu, kierując je z obszarów mózgu odpowiedzialnych za pamięć operacyjną oraz przetwarzanie nowych informacji. Upośledza to zdolność do myślenia analitycznego, twórczego wnioskowania oraz rozwiązywania problemów. To dlatego ludziom trudno jest osiągać najlepsze rezultaty, kiedy odczuwają strach. W konsekwencji stopień poczucia bezpieczeństwa psychicznego mocno kształtuje zdolność do podejmowania zachowań służących uczeniu się, jak na przykład wymiana informacji, proszenie o pomoc czy eksperymentowanie. Wpływa także na zadowolenie pracownika.

Hierarchia (a konkretniej lęk, jaki ze sobą niesie przy braku właściwego postępowania) obniża poziom bezpieczeństwa psychicznego. Badania wskazują, że osoby o niższym statusie w hierarchii z reguły czują się mniej bezpieczne niż te o wysokim statusie. Badania wykazują również, że bezustannie oceniamy swój status, monitorując własną pozycję w stosunku do innych, i to także odbywa się głównie na poziomie podświadomości. Co więcej, osoby o niższym statusie w hierarchii odczuwają stres w obecności wyżej postawionych osób.

Bezpieczeństwo psychiczne to przekonanie, że ani formalne, ani nieformalne konsekwencje wynikające z podejmowania ryzyka interpersonalnego, jak w przypadku proszenia o pomoc czy przyznania się do błędu, nie będą miały charakteru kary. W środowiskach, w których panuje bezpieczeństwo psychiczne, ludzie mają pewność, że jeśli popełnią błąd czy zwrócą się o pomoc, inni nie zareagują źle. Szczerość jest bowiem zarówno dozwolona, jak i pożądana. Bezpieczeństwo psychiczne istnieje, gdy ludzie mają poczucie, że ich miejsce pracy to środowisko, w którym mogą zabrać głos, coś zaproponować czy zadawać pytania bez obawy, że spotka ich za to kara czy upokorzenie.

Niniejszy artykuł to fragment książki Amy C. Edmondson „Firma bez strachu” o bezpieczeństwie psychologicznym mającym wpływ na efektywność zespołu.

Źródło: https://kadry.infor.pl/kadry/hrm/motywowanie/5398491,Czy-strach-jest-skutecznym-motywatorem.html

Projekt otrzymał dofinansowanie z Norwegii poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog społeczny – godna praca”.