W Oblackim Centrum Edukacji i Kultury w Gdańsku (ul. Elżbietańska 9/10) w środę 30 marca br. o godz. 19.00 odbędzie się dyskusja „Wojska sowieckie w «wyzwolonym» Gdańsku w 1945 r.”. Rozmawiać będą dr Daniel Czerwiński (IPN Gdańsk) oraz dr Tomasz Gliniecki (Muzeum Stutthof). Decydujące walki o miasto rozegrały się w Wielkim Tygodniu 1945 roku. Jest w tym pewna symbolika.

Przypomnijmy. Rok 1945 to wyzwolenie czy nowa okupacja? Była to na pewno inna rzeczywistość. O marcu 1945 roku mówi się czasem jako o wyparciu oddziałów niemieckich z Gdańska. Wielka operacja Nadwiślańsko-odrzańska ruszyła w styczniu 1945. Jednak zmiany w życiu mieszkańców Gdańska nastąpiły jesienią 1944r r. To był początek końca niemieckiego Gdańska.  

Na dużą skalę ewakuacja drogą morską rozpoczęła się 22 stycznia 1945 r. 9 marca 1945 miał miejsce nalot bombowy na miasto, a 14 marca ostrzał artyleryjski Gdańska. Walki te decydujące o miasto prowadzone były w Wielkim Tygodniu. Każdy metr kwadratowy miał być broniony. Początek decydujących walk o Gdańsk miał miejsce w Niedzielę Palmową 25 marca. W zasadnicze walki zakończyły się w Wielki Piątek.  

Po dojściu wojsk 2 Frontu Białoruskiego do Morza Bałtyckiego w rejonie Köslin [Koszalin] przed marszałkiem Konstantym Rokossowskim postawiono zadanie rozgromienia zgrupowań nieprzyjaciela w rejonie Danzig-Stolp. Rokossowski wystosował ultimatum do niemieckich żołnierzy broniących Gdańska. Był piątek, 23 marca 1945 roku. Związki 70. Armii zmieniły kierunek natarcia, kierując się na południe, na Brzeźno i Nowy Port.

Oliwa została zajęta przez 49 związek taktyczny Armii Czerwonej z 24 na 25 marca. Nie doszło do walk ulicznych, zabudowa historyczna Oliwy przetrwała działania wojenne. 24 marca jednostkom sowieckim udało się opanować Matarnię, Złotą Karczmę, Jasień, Szadółki i Kowale.

25 marca 1945 r. z Gdańska na Hel na pokładzie parowca ewakuował się Albert Forster. Miasto zostało opuszczone przez najważniejszego nazistowskiego polityka, tego samego, który jeszcze jedenaście dni wcześniej zagrzewał przez radio do ofiarnej postawy. Tego dnia od godz. 16 rozpoczął się zmasowany, wielogodzinny ostrzał artyleryjski historycznego centrum. Odcięto dopływ wody. To całkowicie przekreśliło skuteczną walkę z ogniem. Bomby spadły na gęstą zabudowę Starego i Głównego Miasta. Pożary błyskawicznie się rozprzestrzeniły. Niemieccy obrońcy, by opóźnić natarcie Armii Czerwonej otworzyli Śluzę Kamienną i zalali Olszynkę.  

Nawet ktoś, kto opuścił Gdańsk kilka tygodni wcześniej swego miasta by nie rozpoznał.  

Z 26 na 27 marca 1945 roku żołnierze sowieccy zdobyli Letnicę i obszar dzisiejszego Dolnego Wrzeszcza. W ciągu dnia Armia Czerwona wkroczyła na teren Stoczni Schichaua.  Trwały zaciekłe walki na wzgórzach na zachód od Oruni oraz wokół szosy prowadzącej z Pruszcza Gdańskiego do Śródmieścia. Orunia została zajęta przez jednostki sowieckie 27 marca. 28 marca (w środę) przełamano pozycje niemieckie, wkraczając na teren płonącego Śródmieścia.  

28 marca zawieszono polską flagę na Dworze Artusa. 30 marca 1945 roku, w Wielki Piątek, Armia Czerwona oficjalnie ogłosiła zdobycie Gdańska.  

 Oficjalne dane 2. Frontu Białoruskiego, szacują straty niemieckie na 39 tysięcy żołnierzy, a sowieckich żołnierzy na 30,8 tys. Liczba zabitych cywilów nie jest znana. Ludność cywilna miasta oraz szukający w nim schronienia uciekinierzy z Prus doświadczyli okrucieństwa wojny. Zdobywcy dopuścili się gwałtów na dziewczynkach i kobietach niemieckich. Po „wyzwoleniu” kilka tygodni pracowała w mieście szwedzka misja Czerwonego Krzyża, głównie zajmując się kobietami, w tym abortując „owoce żołnierskiej nagrody” za zdobycie miasta. Straty w zabudowie historycznego Śródmieścia Gdańska najczęściej określa się na 80 procent.

ASG