Upadłość konsumencka została wprowadzona dla osób niewypłacalnych – jej głównym celem jest oddłużenie z całości bądź części powstałego zadłużenia, którego konsument nie będzie w stanie samodzielnie spłacić. Stan epidemii zbiegł się z  wejściem w życie nowelizacji ustawy Prawo upadłościowe, która od 24 marca 2020 r. wprowadziła nowe regulacje związane z upadłością osób fizycznych. Ogłoszenie upadłości konsumenckiej ma być prostsze i szybsze.

Nowelizacja ustawy zakładała m.in. rezygnację z konieczności badania przez sąd ewentualnego zawinienia dłużnika w doprowadzeniu lub pogłębieniu stanu niewypłacalności na etapie ogłaszania upadłości. Możliwość ogłoszenia upadłości jest aktualnie uwarunkowana powstaniem stanu niewypłacalności, a ewentualne badanie zawinienia dłużnika pozostaje na etapie dalszego postępowania sądowego.

Dzięki nowelizacji przedsiębiorcy, którzy zakończyli prowadzenie jednoosobowej działalności, również mogą ogłosić upadłość na takich zasadach jak osoba fizyczna, jeżeli od wyrejestrowania działalności bądź zaprzestania prowadzenia działalności minął co najmniej rok.

1. Kto może skorzystać z upadłości konsumenckiej

Osoby fizyczne, osoby fizyczne, które zaprzestały prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne, które nie prowadzą innej działalności gospodarczej lub zawodowej, spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy, w stosunku do którego nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie roku od dnia śmierci.

2. Pojęcie niewypłacalności dłużnika

Główną przesłanką ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest niewypłacalność, a więc w myśl art. 11 Prawa upadłościowego (dalej jako p.u.) sytuacja, w której dłużnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Aby mówić o niewypłacalności, musi ona mieć charakter trwały. Według Prawa upadłościowego niewypłacalność ma taki charakter, jeżeli dłużnik posiada opóźnienie w regulowaniu należności, które przekracza co najmniej trzy miesiące.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2011 roku, V CSK 211/10, krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejściowych trudności nie jest podstawą ogłoszenia upadłości, gdyż o niewypłacalności można mówić dopiero wtedy, gdy dłużnik z braku środków przez dłuższy czas nie wykonuje przeważającej części swoich zobowiązań.

3. Tryb uproszczony postępowania

Na podstawie znowelizowanych przepisów postępowanie upadłościowe wobec konsumenta może toczyć się według zasad ogólnych (w szczególności jeśli jest to uzasadnione znacznym rozmiarem majątku dłużnika lub znaczną liczbą wierzycieli) albo w trybie uproszczonym. W obu trybach wierzytelności zgłaszane są bezpośrednio do syndyka, co stanowi zasadniczą zmianę w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego.

Tryb uproszczony powinien być stosowany w przypadkach, gdy dłużnik w ogóle nie ma majątku albo majątek ten nadaje się do szybkiej likwidacji. W postępowaniu uproszczonym nie ma sędziego komisarza, a syndyk samodzielnie decyduje o sposobie likwidacji majątku upadłego. Jedynie w odniesieniu do nieruchomości i innych składników przekraczających określoną wartość syndyk ma obowiązek zawiadomić o sposobie ich likwidacji wierzycieli i sąd. W trybie uproszczonym nie sporządza się odrębnie listy wierzytelności ani planu podziału funduszów masy upadłości, nie ma również obowiązku składania sprawozdań rachunkowych. Po zakończeniu likwidacji majątku upadłego syndyk składa do sądu projekt planu spłaty wierzycieli lub innego sposobu ukończenia postępowania (np. umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty). Dokument ten zawiera również propozycję co do listy wierzycieli i podziału funduszy masy upadłości.

Ustawodawca założył, że w trybie uproszczonym okres od dnia ogłoszenia upadłości do dnia ustalenia planu spłaty wierzycieli nie powinien trwać dłużej niż sześć miesięcy.

4. Małżonek dłużnika zyska ochronę

Małżonkowie osób, które ogłosiły upadłość konsumencką, często nie mieli żadnej wiedzy o ogłoszeniu upadłości ich partnerów. Ustawodawca, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom, dopuścił możliwość wniesienia powództwa do sądu upadłościowego o uznanie rozdzielności za skuteczną w stosunku do masy upadłości. Obowiązkiem syndyka będzie zatem zawiadomienie małżonka dłużnika o upadłości współmałżonka.

5. Gdzie złożyć wniosek

Właściwym do rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości jest wydział gospodarczy sądu rejonowego miejsca zamieszkania dłużnika. Złożony wniosek rozpoznaje sąd w składzie jednego sędziego zawodowego. Oplata od wniosku wynosi 30 zł.

Dla uproszczenia całej procedury ustawodawca przewidział złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości na dedykowanym formularzu. Prawidłowo wypełniony wniosek powinien zawierać m.in.:

• imię i nazwisko, miejsce zamieszkania oraz numer PESEL dłużnika,
• wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika;
• wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek wraz z ich uprawdopodobnieniem;
• aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;
• spis wierzycieli z podaniem ich adresów, wysokości zobowiązań oraz terminów zapłaty;
• spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem zakresu, w jakim dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności;
• listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia, w szczególności hipotek, zastawów i zastawów rejestrowych.

6. Czy można ogłosić upadłość w sytuacji, gdy dłużnik nie posiada żadnego majątku?

Co do zasady, postępowanie upadłościowe powinno zostać przeprowadzone na koszt wnioskodawcy. Jednakże w przypadku osób fizycznych ogłoszenie upadłości jest możliwe nawet wtedy, gdy dłużnik nie posiada jakiegokolwiek majątku. Taką sytuację określa się mianem tzw. ubóstwa masy upadłościowej. Zgodnie z ustawą w sytuacji, gdy majątek dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania albo w masie upadłości brak jest płynnych funduszy na ich pokrycie, koszty te pokrywa tymczasowo Skarb Państwa, a później rozlicza je z funduszu masy lub umarza.

7. Plan spłaty, czyli ostatni etap postępowania upadłościowego

Syndyk ma obowiązek złożenia sądowi projektu planu spłat wierzycieli razem z uzasadnieniem.

Swoje stanowisko dotyczące propozycji planu spłaty składają w sądzie również dłużnik oraz wierzyciele. Po przeanalizowaniu tych danych sąd podejmie decyzję i wyda postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli.

Sąd ustali plan spłaty, biorąc pod uwagę następujące czynniki:

• możliwości zarobkowe dłużnika,
• potrzeby w zakresie utrzymania zadłużonego i osób, które pozostają na jego utrzymaniu, a także potrzeby mieszkaniowe tych osób,
• wysokość zadłużenia,
• stopień zaspokojenia wierzycieli w postępowaniu upadłościowym.
• Okres spłaty nie powinien był dłuższy niż 36 miesięcy. Od tej zasady istnieje jednak kilka wyjątków.
• Okres spłaty będzie trwał nie krócej niż 36 miesięcy, a nie dłużej niż 84 miesiące, gdy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub na skutek rażącego niedbalstwa.
• Okres spłaty będzie trwał maksymalnie rok, gdy w wykonaniu planu spłaty dłużnik spłaci minimum 70 procent zobowiązań.
• Okres spłaty będzie trwał nie dłużej niż 2 lata w przypadku, gdy w wykonaniu planu spłacie ulegnie przynajmniej 50 procent zobowiązań.

Ustawodawca przewidział również możliwość umorzenia zobowiązań bez planu spłat, ale tego typu rozwiązanie ma charakter wyjątkowy.

Sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Analiza tego zapisu pozwala uznać, że upadły musi być trwale niezdolny do spłat, czyli nie tylko w chwili orzekania, ale w okresie późniejszym także.

Konsekwencją postępowania upadłościowego będzie „nowy start” i funkcjonowanie bez obciążenia związanego z nieuregulowanymi zobowiązaniami.

Szczególnie w aktualnej sytuacji wprowadzonego stanu epidemii należy mieć na uwadze, że istnieje możliwość realnego oddłużenia w drodze ogłoszenia upadłości.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, Dz.U.2020.1228 t.j.

Stan prawny na 26.01.2021 r.

Maria Szwajkiewicz