Czy istnieje możliwość doliczenia okresów pracy w gospodarstwie rolnym swoim lub rodziców do stażu pracy nauczyciela?

Okres pracy w gospodarstwie rolnym można wliczyć do stażu pracy pracownika, jeśli spełnione są warunki określone w ustawie, a w szczególności dotyczące pracy w gospodarstwie rolnym w charakterze domownika. Okres pracy w gospodarstwie rolnym powinien być poświadczony zaświadczeniem wydanym przez właściwy urząd gminy lub zeznaniami świadków.

Do jakich świadczeń mogą być przydatne tzw. okresy uzupełniające:

1. Dodatek za wysługę lat dla nauczyciela

Nauczycielom dodatek za wysługę lat przysługuje w wysokości 1 proc. wynagrodzenia zasadniczego za każdy rok pracy, poczynając od czwartego roku pracy, art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r. nr 984). Do okresów pracy uprawniających do dodatku za wysługę lat nauczyciela wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia we wszystkich zakładach pracy oraz inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, § 7 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz. U. nr 22, poz. 181 z późn. zm.).

W przypadku innych zaliczanych okresów odrębne przepisy prawa wskazują wprost jako zaliczane do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze oraz określają sposób dokumentowania tych okresów i zasady ich zaliczania. Takim szczególnym okresem wliczanym na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. nr 54, poz. 310) jest okres pracy w gospodarstwie rolnym. Okres tej pracy można wliczyć do okresów uprawniających do dodatku za wysługę lat, po spełnieniu warunków określonych w ustawie.

Przede wszystkim okres pracy w gospodarstwie rolnym powinien być ponadto odpowiednio poświadczony.

Nie każda praca w gospodarstwie rolnym wliczana jest do uprawnień pracowniczych. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 kwietnia 2006 (wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2006 r. I PK 160/05) – ustawa zobowiązuje pracodawcę do zaliczenia niektórych okresów pracy rolniczej.

Do uprawnień pracowniczych wynikających ze stosunku pracy wlicza się zatem na mocy ustawy:

a) okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie prowadzonym przez współmałżonka,

b) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów,

c) poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem, przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

W praktyce najczęściej mamy do czynienia z sytuacją określoną w pkt c). Możliwość zaliczenia określonego okresu pracy, świadczonej w gospodarstwie rolnym w charakterze domownika, należy oceniać w świetle przepisów dotyczących ubezpieczenia społecznego rolników obowiązujących w okresie, w którym praca ta była wykonywana.

Przez domownika należy rozumieć, stosownie do art. 6 pkt 2 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, osobę bliską rolnikowi, która spełnia następujące warunki:

• ukończyła 16 lat,
• pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,
• stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Ponadto do 1991 roku obowiązywały przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. nr 24, poz. 133 z późn. zm.) – dalej u.u.s.r., zgodnie z którą za domownika uważani byli członkowie rodziny rolnika i inne osoby pracujące w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończyły 16 lat, nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowiła ich główne źródło utrzymania (art. 2 pkt 2 u.u.s.r.).

Okres pracy w gospodarstwie rolnym powinien być poświadczony zaświadczeniem wydanym przez właściwy urząd gminy. Jeśli urząd gminy nie może potwierdzić pracy w gospodarstwie rolnym, to pracownik posiada możliwość udokumentowania pracy w gospodarstwie rolnym rodziców zeznaniami świadków. Zeznania te mogą być odebrane przez pracownika urzędu gminy. Pracownik może przedstawiać również inne dowody na okoliczność pracy w gospodarstwie w charakterze domownika. Przepisy ustawy nie wymagają zatem od osoby zainteresowanej przedkładania pracodawcy innych dokumentów potwierdzających okresy jej pracy w gospodarstwie rolnym.

Niezależnie od powyższego należy mieć na uwadze, iż każdy przypadek pracy w gospodarstwie rolnym powinien zostać rozpatrzony indywidualnie przez pracodawcę z uwzględnieniem wszystkich okoliczności (np. wieku osoby, wykonywanych czynności, nauki, liczby domowników itp.). Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 21 lutego 1995 r. (wyrok SA z dnia 21 lutego 1995 r. III Aur 3/95). Ostateczną decyzję podejmuje zawsze pracodawca. Oceny powyższego dokonuje pracodawca na podstawie przedstawionych przez nauczyciela dokumentów i informacji.

Podobne wymogi obowiązują w przypadku okresów pracy zaliczanych do nagrody jubileuszowej.

2. Emerytura

Przypadające przed 1 stycznia 1983 r. lata czy miesiące pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia uwzględnia się przy ustalaniu prawa do emerytury z ZUS. Przez pracę w gospodarstwie rolnym należy rozumieć pracę wykonywaną przez domownika. Badając, czy zainteresowana osoba spełniła kryteria, aby uznać ją za domownika, bierze się pod uwagę przepisy z chwili zgłoszenia wniosku o emeryturę. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 26 sierpnia 2020 r. (sygn. akt III UK 353/19) uznał, że użyty w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej zwrot „praca w gospodarstwie rolnym” oznacza, że chodzi wyłącznie o prace wykonywane na terenie tego gospodarstwa rolnego.

Są to więc prace, które pozostają w związku miejscowym z gospodarstwem rolnym. Zdaniem SN będzie to obsługa konkretnego gospodarstwa rolnego polegająca na wykonywaniu w nim prac, które mają na celu jego funkcjonowanie jako pewien zespół składników o charakterze gospodarczym (pola uprawne, pastwiska, lasy, zabudowania gospodarskie przeznaczone do hodowli zwierząt) i służą co najmniej zaspokojeniu potrzeb rolnika (właściciela lub posiadacza gospodarstwa rolnego) oraz jego rodziny i dostarczeniu im środków utrzymania. Jeśli zainteresowany mieszkał poza gospodarstwem przez znaczną część roku lub pracował w nim dorywczo czy jedynie w czasie wakacji (ferii zimowych), to nie ma szans, aby uznać to za zajęcie wykonywane przez domownika. W zaliczeniu tego okresu nie przeszkodzi mu natomiast to, że uczył się w szkole położonej niedaleko gospodarstwa. Orzecznictwo sądowe przyjmuje, że koniecznym warunkiem jest, aby praca na roli była wykonywana co najmniej przez 4 godziny dziennie.

Jakie dokumenty są niezbędne do wniosku o emeryturę?

Gdy zainteresowani składają do ZUS wniosek o zaliczenie im pracy na roli lub jej prowadzenia, powinni przedstawić oświadczenie, że ją wykonywali (lub prowadzili gospodarstwo) i zeznania co najmniej dwóch świadków. Muszą też wykazać, że gospodarstwo istniało oraz potwierdzić okresy pracy w nim od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1982 r. zaświadczeniami z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Chodzi o to, aby udokumentować, że rodzic lub rodzice, którzy byli właścicielami gospodarstwa, opłacali składki na ubezpieczenie społeczne rolników. Z kolei udowadniając w ZUS okres prowadzenia roli przed 1 lipca 1977 r., przyszli emeryci przedstawiają własne oświadczenia, zeznania świadków oraz dokumenty, które potwierdzają, że gospodarstwo istniało i je prowadzili.

Reasumując:

1. zaświadczenie wystawione przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego potwierdzi  okresy podlegania ubezpieczeniu rolników,
2. jako dowód prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie i objęcie ubezpieczeniem rolników wystarczy oświadczenie ubezpieczonego i zeznania dwóch świadków.
3. Ważne! Wymienionych wyżej okresów uzupełniających ZUS nie uwzględni do emerytury wypłacanej z ZUS-u, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Stan prawny na 9.05.2024 r.

Maria Szwajkiewicz