O prawach pacjenta

Rzecznik praw pacjenta już wielokrotnie informował, że zarówno w polskich przychodniach, jak i szpitalach prawa pacjenta są nagminnie łamane.

Głównymi problemami, z którymi zgłaszają się pacjenci do rzecznika, są:

  • dostęp do świadczeń zdrowotnych,
  • dostęp do dokumentacji medycznej,
  • przestrzeganie prawa do informacji oraz do wyrażania zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych,
  • poszanowanie prawa pacjenta do zachowania godności i intymności.

I. Zgoda na leczenie

Pacjent ma prawo wyrażenia zgody na zaproponowane leczenie lub zgłoszenie sprzeciwu. Może nie zgodzić się np. na zaproponowany zabieg operacyjny lub badanie. Zgoda pacjenta lub odmowa powinny zawsze zostać poprzedzone przedstawieniem przez lekarza wyczerpującej i obiektywnej informacji na temat stanu zdrowia oraz proponowanego leczenia, jego skutków, możliwych powikłań i ewentualnych konsekwencji jego zaniechania.

W sytuacji, gdy osoba jest nieprzytomna i nie ma możliwości wyrażenia świadomej zgody na leczenie, o prowadzonej terapii może zdecydować najbliższa rodzina lub partner życiowy. W pilnych sprawach związanych z ratowaniem życia decyzję podejmuje lekarz prowadzący, we wszystkich innych przypadkach decyzje podejmuje kurator ustanowiony przez sąd.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach lekarz może odstąpić od leczenia. Zwłoka w udzieleniu pomocy nie może jednak spowodować niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Jeżeli jednak lekarz podejmie taką decyzję, ma obowiązek z odpowiednim wyprzedzeniem uprzedzić o tym fakcie pacjenta oraz wskazać lekarza lub placówkę, w której będą realne możliwości uzyskania świadczenia. W praktyce oznacza to np. uzgodnienie przeniesienia do innego szpitala, a nie tylko poinformowanie o możliwości dalszego leczenia w innej placówce.

II. Dziecko u lekarza

Dziecko do ukończenia 16 lat może korzystać ze świadczeń zdrowotnych tylko za zgodą i w obecności przedstawiciela ustawowego (np. rodzica) lub opiekuna faktycznego. O wszystkich sprawach związanych z leczeniem dziecka decydują wtedy wyłącznie przedstawiciele ustawowi (np. rodzice) lub opiekunowie faktyczni.

Opiekunem faktycznym jest osoba, sprawująca bez obowiązku prawnego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia lub stan psychiczny takiej opieki wymaga.

Jeśli dziecko ukończyło 16 lat, po otrzymaniu od lekarza wyczerpującej i zrozumiałej informacji o swoim stanie zdrowia, ma prawo wyrazić zgodę na przeprowadzenie badania. Dziecko może się również nie zgodzić na dane świadczenie zdrowotne lub zażądać zaprzestania jego udzielania. Zgoda może być ustna, pisemna albo wyrażona poprzez takie zachowanie, które nie budzi wątpliwości co do podjętej decyzji. Pisemna zgoda jest wymagana w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko mające wpływ na stan zdrowia lub życia.

Jeśli dziecko ma 16–18 lat i nie zgadza się na udzielenie świadczenia zdrowotnego, a jego przedstawiciel ustawowy (np. rodzic) ma odmienne zdanie, decyzję podejmuje sąd opiekuńczy.

Czy dalsza rodzina, np. dziadkowie, może pójść z dzieckiem na badanie lekarskie?

Zgodnie z art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jeśli pacjent jest małoletni, to lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych dopiero po wyrażeniu zgody przez przedstawiciela ustawowego, czyli rodzica lub opiekuna.

III. Odpłatność za dokumentację medyczną

Dokumentacja medyczna prowadzona w przychodni, szpitalu, poradni jest własnością świadczeniodawcy, jednak pacjent ma pełne prawo wglądu w nią. Jeżeli pacjent jest nieprzytomny, dostęp do dokumentacji ma osoba wcześniej upoważniona. Osoba upoważniona ma takie prawo także po śmierci pacjenta.

Za udostępnienie dokumentacji medycznej przez sporządzenie jej wyciągu, odpisu, kopii lub wydruku, na informatycznym nośniku danych, przez sporządzenie kopii w formie odwzorowania cyfrowego (skanu), podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych może pobierać opłatę. Jej maksymalną wysokość określa ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta.

IV. Zasady postępowania przy rejestracji w placówce medycznej

1. Zakaz powoływania się na rejonizację.

Pacjent nie może zostać odesłany do miejsca swojego zamieszkania w sytuacji, gdy dokonał  wyboru świadczeniodawcy na podstawie uzyskanego skierowania do leczenia. Chodzi o ambulatoryjną opiekę specjalistyczną (poradnie specjalistyczne); leczenie szpitalne; rehabilitację leczniczą; leczenie uzależnień; opiekę psychiatryczną; opiekę długoterminową i hospicyjno-paliatywną.

2. Pracownik rejestracji nie powinien zadawać nadmiernie szczegółowych pytań dotyczących choroby, jej przyczyn i przebiegu.

Pytania zadane przez pracownika rejestracji powinny dotyczyć tylko samej choroby, aby zarejestrować zdarzenie (imię i nazwisko, adres zamieszkania, ewentualnie nr telefonu pacjenta w celu potwierdzenia wizyty). Poza możliwością zapisania się do lekarza pacjent powinien uzyskać kompletną informację dotyczącą:

  • zakresów świadczeń udzielanych w placówce,
  • oczekujących na świadczenia,
  • godzin zapisów do lekarzy,
  • wymaganych dokumentów koniecznych przy przyjęciu do lekarza,
  • adresów miejsc wykonywania zleconych badań diagnostycznych,
  • zasad udostępniania dokumentacji medycznej
  • innych informacji dotyczących organizacji pracy przychodni

Jeśli system elektronicznej weryfikacji świadczeniobiorców (e-WUŚ) nie potwierdza prawa do świadczeń zdrowotnych, pacjent powinien okazać dokument potwierdzający ubezpieczenie zdrowotne.

3. Ustalanie przez świadczeniodawcę konkretnego dnia lub wyznaczenie godzin zapisów do lekarza.

Na wizytę u lekarza pacjent ma prawo zapisać się dowolnie wybranego dnia, w godzinach pracy przychodni. Świadczeniodawca zapewnia bieżącą rejestrację pacjentów na podstawie zgłoszenia osobistego lub za pośrednictwem osoby trzeciej, w tym telefonicznie lub za pomocą komunikacji elektronicznej. 

4. Pacjent nie może być zmuszany do osobistego dokonania rejestracji.

W celu rejestracji do lekarza pacjent może zgłosić się osobiście, telefonicznie, za pośrednictwem osoby trzeciej. Jeżeli placówka dysponuje odpowiednim oprogramowaniem, również drogą elektroniczną, a także listownie.

5. Termin wizyty kontrolnej powinien zostać ustalony podczas bieżącej wizyty u lekarza.

W sytuacji, gdy pacjent jest objęty leczeniem specjalistycznym, termin wizyty kontrolnej powinien zostać ustalony podczas bieżącej wizyty u lekarza. To lekarz powinien zapewnić ciągłość leczenia, a nie pracownicy rejestracji. Traktowanie pacjenta kontynuującego leczenie na równi z pacjentami oczekującymi na pierwszą wizytę lekarską zapisanymi na liście kolejkowej byłoby działaniem niezgodnym z zasadami udzielania świadczeń zdrowotnych.

6. Żądanie aktualizacji skierowania jest nieuzasadnione.

Pierwsza wizyta u specjalisty odbywa się zawsze na podstawie skierowania. Jest to podstawa pierwszorazowej porady specjalistycznej. Jeśli pacjent jest objęty leczeniem specjalistycznym, do czasu jego zakończenia nie jest zobowiązany do cyklicznego odnawiania skierowania. W przypadku nieobecności lekarza pacjent powinien zostać poinformowany o sposobie zorganizowania opieki specjalistycznej w tym okresie. Aktualizacja skierowania do leczenia specjalistycznego jest konieczna w sytuacji, gdy przez ostatnie 730 dni pacjent nie podjął leczenia. Nowe skierowanie konieczne jest również, gdy zmieniła się przyczyna jego wystawienia, która była podana we wcześniejszym skierowaniu.

V. Brak poszanowania godności i intymności

Paradoksalnie najłatwiejszym do egzekwowania, bo niezależnym od czynników zewnętrznych, punktem dokumentu Karta praw pacjenta jest wpis o poszanowaniu godności i intymności pacjenta. Jednocześnie jest to jedno z najczęściej naruszanych praw. Pacjenci skarżą się na znieczulicę lekarzy i pielęgniarek, na niewybredne komentarze oraz postawę oceniającą.

Wiele do życzenia pozostawia również sposób przeprowadzania badań, wymagający często intymności. Z gabinetów często słychać szczegóły rozmowy pacjenta i lekarza. Dużą grupą osób skarżących się na brak szacunku do godności i intymności pacjenta są również kobiety rodzące.

Jeżeli prawa pacjenta zostały naruszone, swoich praw można dochodzić u rzecznika praw pacjenta. Inną instytucją, do której można się zwrócić, jest  Okręgowa Izba Lekarska – jeśli to lekarz dopuścił się przewinienia.

Zarówno pacjent, jak i jego rodzina mają prawo żądać rekompensaty od władz placówki medycznej. W takim przypadku postępowanie toczy się przed sądem cywilnym i jest możliwe ubieganie się zarówno o odszkodowanie, jak i zadośćuczynienie za doznane krzywdy. Jeżeli któryś z pracowników medycznych dopuścił się przestępstwa na gruncie prawa karnego i swoim zachowaniem doprowadził do wywołania szkody u pacjenta, zawiadamia się prokuraturę i wszczyna się postępowanie karne.

Opr. na dzień 1 września 2022 r.

Maria Szwajkiewicz

Podstawa prawna:

  1. ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 r. (tj. Dz. U. 2021.1285 ze zm.)
  2. ustawa o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta z dnia 6 listopada 2008 r. (tj. Dz. U. 2020.849 ze zm.)

Zdjęcie: pexels.com

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej