Dokument fabularyzowany z elementami narracji i udziałem aktorów wyemituje we wtorek 7 września 2021 r. TVP1 o godz. 21. W filmie wykorzystano bogate materiały archiwalne. Film reżyserował Sławomir Koehler.

40 lat temu, w sierpniu 1981 roku, nad mogiły obrońców Westerplatte powrócił krzyż. Staraniem gdańskich portowców wrócił na należne mu miejsce.
Krzyż pierwszy raz postawiony został przez kpt. Franciszka Dąbrowskiego, zastępcę mjr. Sucharskiego w 1946 roku.

Kpt Dąbrowski (komandor porucznik) w 1937 roku został przeniesiony do Wydziału Wojskowego Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku i pełnił funkcję zastępcy komendanta Oddziału Wartowniczego Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Od 2 września 1939 r. był faktycznym dowódcą na Westerplatte. Po kapitulacji Westerplatte to kapitan Dąbrowski szedł na czele swoich żołnierzy – do niewoli. Po pobycie w obozach jenieckich powrócił do Polski. Major Henryk Sucharski zmarł za granicą.

W 1950 roku Dąbrowski został uznany za inwalidę wojennego i zwolniony ze służby wojskowej. Była to dla niego tragiczna wiadomość. Wraz z rodziną opuścił przeniósł się do Krakowa, pracował jako kasjer, szył pantofle.

Krzyż, w ramach walki z religią, usunięto z mogił w 1962 r. Na jego miejscu stanął czołg T-34 (jeden z trzech ustawionych w Gdańsku). Betonowy krzyż ocalał, bo kierowca zamiast na śmietnik, zawiózł znak wiary na cmentarz przy parafii św. Jadwigi w Nowym Porcie. Przywrócenie krzyża było jednym z postulatów portowców strajkujących w 1980 r.
Urząd ds. Wyznań wydał zgodę na ponowne ustawienie krzyża na terenie półwyspu, co ostatecznie odbyło się w sierpniu 1981 r. Krzyż stanął jednak w oddaleniu – 20 metrów od mogił. W 1981 roku propaganda wszczęła awanturę, że krzyż przysłania czołg T–34, a „Solidarność” prowadzi antyradziecką kampanię, zmierzającą do usunięcia czołgu.
– Krzyż był przesuwany z miejsca na miejsce. Stał wyłączony z uroczystości. Nam nie chodziło, by czołg, co nam zarzucali, zrzucić do kanału portowego. Po latach czołg usunięto z żołnierskich mogił i krzyż wrócił na mogiły żołnierzy.

Ostatecznie wrócił na centralne miejsce dopiero w 2010 roku.

Jedną z najistotniejszych dat w tej opowieści jest rok 2019, gdy podczas V etapu badań archeologicznych na terenie Westerplatte archeolodzy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku odnaleźli szkielety 9 polskich obrońców z września 1939 roku. To przełomowe odkrycie rzeczywistego, a nie jak dotąd symbolicznego miejsca pochówku obrońców, stało się podstawą idei budowy cmentarza wojskowego Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte. Krzyż ustawiony 40 lat temu przez portowców ma stać się centralnym punktem nowego cmentarza.
Film o tym wyjątkowym artefakcie we wtorek, 7 września 2021. godz. 21.00 w TVP1.

(fot. materiały TVP)