W 80 rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego w Gdańsku i innych miastach a nawet wsiach, zawyły syreny obwieszczające Godzinę W, zapłonęły race pamięci, zatrzymały się auta i przechodnie, a delegacja pracowników gdańskiego oddziału IPN m.in. dyrektor dr Marek Szymaniak, oddała hołd uczestnikom Powstania rtm. Witoldowi Pileckiemu oraz Janowi Olszewskiemu.

Autorką zdjęć jest Maja Studzińska (IPN)

Przypomnijmy, że Witold Pilecki w latach 1943–1944 służył w oddziale III Kedywu KG AK jako zastępca dowódcy Brygady Informacyjno-Wywiadowczej „Kameleon”-„Jeż”. W Powstaniu Warszawskim walczył jako strzelec w kompanii Narodowych Sił Zbrojnych „Warszawianka” – w składzie Zgrupowania Chrobry II (walczyło tam ok. 3 tysięcy powstańców AK i NSZ). W takcie walk dowodził I Batalionem zgrupowania „Chrobry II”. Reduta Chrobry II (wzdłuż dawnej ulicy Towarowej) nie została zdobyta przez wroga do kapitulacji Powstania. Na terenie „Chrobrego II” poległ m.in. najmłodszy Powstaniec, dziecko, 11-letni Wojtuś Zalewski.

Pierwszy z prawej Witold Pilecki, w środku Maria Szelągowska i ppor. Marian Szyszko-Bohusz. Ancona, 1945. (Foto: Wikipedia)   

Polskie Radio przed czterema laty dotarło do ważnych dokumentów. To powstańcze raporty Pileckiego z opisem używanej przez powstańców broni, potyczek z Niemcami, są liczby zabitych i rannych powstańców.

Fragment raportów: „Powstanie wybuchło w Warszawie – pisze Pilecki – dn. 1 sierpnia 1944 r. w godzinach popołudniowych zastało poszczególnych żołnierzy, którzy potem tworzyli I Baon (batalion) Zgrupowania Chrobry II w różnych sytuacjach i rejonach miasta, gdzie walcząc opanowują poszczególne obiekty, ulice, odcinki. Przez noc z 1-go na 2-gi sierpnia sytuacja zaczyna się wyjaśniać o tyle, że można scalić opanowane przez nas odcinki w większe rejony. Powstają  zawiązki oddziałów, plutonów, kompanii, dowództwa odcinków. (…) Rotmistrz „Witold” i por. „Janek” (…) otrzymują od mjr. „Lika” nowe zadanie: opanować skrzyżowanie Alei Jerozolimskich i Żelaznej oraz Pl. Starynkiewicza, zakorkować arterię główną, po której posuwały się [niemieckie] oddziały panc. siejąc ogniem wzdłuż Żelaznej i grożąc wtargnięciem w głąb rejonu Chrobry II”.

 I krótki meldunek sytuacyjny rotmistrza Pileckiego z 2 października 1944 r.:

„Z powodu zawieszenia broni żadnej akcji bojowej ze strony naszej ani n–pla nie było. D-ca 2giej Komp. Witold rtm.”

14–letni Jan Olszewski (późniejszy premier) w czasie okupacji był w Szarych Szeregach. Należał do grupy najmłodszych harcerzy „Zawiszaków”. 1 sierpnia 1944 r. nie miał przydziału. Późniejszy adwokat i premier włączył się do walki jako łącznik w Powstaniu Warszawskim na Pradze nim 6 sierpnia 1944 r. w obliczu przewagi wroga i braku postępów ofensywy Armii Czerwonej płk. Antoni Żurowski „Papież”, komendant Obwodu VI, rozkazał zaprzestania walk w prawobrzeżnej Warszawie.

W 74. rocznicę jego wybuchu w jednym z tygodników Jan Olszewski wspominał:

– Ten dzień jest czymś, czego nie da się porównać z niczym innym. Rzeczą niesamowitą była euforia, gdyż wydawało nam się, że odnieśliśmy zwycięstwo  – mówił.

1 sierpnia 2024 r. u stóp pomnika króla Jana III Sobieskiego (fot. Magdalena Siwiec, KZ NSZZ „S” w gdańskim WUP)

Również w centrum Gdańska, ale przy pomniku Jana III Sobieskiego, ponad sto osób zgromadziło się o Godzinie W. Były powstańcze piosenki, Rota i hasła: „Bóg Honor Ojczyzna”, „Narodowe Siły Zbrojne”, „Reparacje!”, odpalono race. Patriotyczne rocznicowe spotkanie, trwające ponad godzinę, zorganizowała Fundacja Łączy nas Polska, którą założyła i kieruje Natalia Nitek-Płażyńska.

Oficjalne obchody odbyły się na Targu Rakowym w Gdańsku, przy pomniku Polskiego Państwa Podziemnego.  Obecni byli m.in. trzej kombatanci, uczestnicy Akcji „Burza”, a wspólny jeden wieniec złożyli m.in. prezydent Gdańska Aleksandra Dulkiewicz, przewodnicząca Rady Miasta Agnieszka Owczarczak oraz radni klubów KO, PiS i Wszystko dla Gdańska.