Ministrowie spraw zagranicznych totalitarnych mocarstw: narodowosocjalistycznych Niemiec Joachim von Ribbentrop i państwa realnego socjalizmu Związku Sowieckiego komisarz Wiaczesław Mołotow 23 sierpnia 1939 r. podpisali w Moskwie pakt o nieagresji. Do dokumentu dołączony był tajny protokół, którego konsekwencją był IV rozbiór Polski i wyznaczenie niemieckiej i sowieckiej strefy wpływów w Europie Środkowej.

Śmiertelni wrogowie z dnia na dzień stali się przyjaciółmi i wspólnikami. Propaganda zmieniła swój ton.
Dzień 23 sierpnia od 2008 roku jest Europejskim Dniem Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych.
Podpisany przez Joachima von Ribbentropa, ministra spraw zagranicznych III Rzeszy oraz Wiaczesława Mołotowa, ludowego komisarza spraw zagranicznych ZSRS i przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych, tajny protokół dodatkowy, stanowiący integralną część zawartego wówczas paktu o nieagresji pomiędzy III Rzeszą i ZSRS stanowił o uznaniu Litwy za niemiecką strefę wpływów. W wypadku terytorialnych i politycznych przekształceń na terenach należących do państw bałtyckich (Finlandia, Estonia, Łotwa i Litwa) północna granica Litwy stanowić będzie jednocześnie granicę stref interesów Niemiec i ZSRS. W związku z tym obie strony uznają zainteresowanie Litwy w stosunku do rejonu Wilna.

W wypadku terytorialnych i politycznych przekształceń na terenach należących do Państwa Polskiego granica stref interesów Niemiec i ZSRS przebiegać będzie w przybliżeniu po linii rzek Narwi, Wisły i Sanu. Kwestia, czy w obopólnym interesie będzie pożądane utrzymanie niezależnego Państwa Polskiego i jakie będą granice tego państwa, będzie mogła być ostatecznie wyjaśniona tylko w toku dalszych wydarzeń politycznych. W każdym razie oba rządy rozstrzygną tę kwestię na drodze przyjaznego porozumienia.
Trzeci punkt odnosił się do obszaru Europy Południowo-Wschodniej. Strona sowiecka podkreśliła w nim swoje zainteresowanie Besarabią (należącą do Rumunii), natomiast strona niemiecka wyraziła brak zainteresowania tymi terenami.
Ostatni punkt głosił: „Niniejszy protokół będzie traktowany przez obie strony, jako najściślej tajny”.
Kontakty między Niemcami a Rosją sowiecką i ZSRS trwały od lat 20. Zawarty w 1922 r. układ w Rapallo przewidywał ich współpracę dyplomatyczną, gospodarczą i wojskową oraz rezygnację z wypłat reparacji. Mimo uwarunkowań traktatowych z Wersalu to na terenie ZSRS Niemcy prowadzili ćwiczenia. Kontakty te uległy czasowemu zamrożeniu po dojściu do władzy Adolfa Hitlera i NSDAP.
Od kwietnia 1939 r. zainicjowane były ponownie nieoficjalne kontakty polityczne. W końcu 21 sierpnia 1939 r. Stalin zaaprobował przyjazd do Moskwy Ribbentropa, warunkując zgodę na podpisanie traktatu o nieagresji zawarciem dodatkowego porozumienia regulującego interesy obu stron w kwestiach polityki zagranicznej. Hitler postanowił lada dzień uderzyć na Polskę. Miał już gwarancje neutralności Moskwy w jego konflikcie z Zachodem. Zawdzięczał to sprzyjającej postawie Stalina
Obaj dyktatorzy traktowali go jako rozwiązanie doraźne.

Związek Sowiecki, zawarłszy pakt z Hitlerem, ma swój istotny udział w wybuchu II wojnie światowej.
Przywódcy Wielkiej Brytanii, Francji i USA mieli wiedzę o tajnym protokole paktu Ribbentrop-Mołotow. Nie podzieli się z nią z władzami Polski.

– Niemcy i Sowieci, naziści i komuniści, totalitaryzmy brunatny i czerwony postanowiły podzielić między siebie Polskę oraz Europę Środkowo-Wschodnią i Południowo-Wschodnią. Tamto porozumienie wyznaczyło punkt początkowy, za którym poszły następnie wojna, masowe zbrodnie, ludobójstwo, Holocaust i hekatomba ludności cywilnej” – napisał premier Mateusz Morawiecki.

Jacek Kaczmarski w 1982 roku napisał „Balladę wrześniową”:

Długośmy na ten dzień czekali
Z nadzieją niecierpliwą w duszy
Kiedy bez słów Towarzysz Stalin
Na mapie fajką strzałki ruszy.

Krzyk jeden pomknął wzdłuż granicy
I zanim zmilkł zagrzmiały działa
To w bój z szybkością nawałnicy
Armia Czerwona wyruszała.

A cóż to za historia nowa?
Zdumiona spyta Europa,
Jak to? To chłopcy Mołotowa
I sojusznicy Ribbentropa.

Zwycięstw się szlak ich serią znaczy
Sztandar wolności okrył chwałą
Głowami polskich posiadaczy
Brukują Ukrainę całą.

Pada Podole, w hołdach Wołyń
Lud pieśnią wita ustrój nowy,
Płoną majątki i kościoły
I Chrystus z kulą w tyle głowy.

Nad polem bitwy dłonie wzniosą
We wspólną pięść co dech zapiera
Nieprzeliczone dzieci Soso,
Niezwyciężony miot Hitlera.

Już starty z map wersalski bękart,
Już wolny Żyd i Białorusin
Już nigdy więcej polska ręka
Ich do niczego nie przymusi.

Nową im wolność głosi „Prawda”
Świat cały wieść obiega w lot,
Że jeden odtąd łączy sztandar
Gwiazdę, sierp, hakenkreuz i młot.

Tych dni historia nie zapomni,
Gdy stary ląd w zdumieniu zastygł
I święcić będą nam potomni
Po pierwszym września – siedemnasty.

I święcić będą nam potomni
Po pierwszym – siedemnasty.