Uparty sweter
Zima zbliża się milowymi krokami. W nocy zdarzają się przymrozki, a w dzień też jest coraz chłodniej i dlatego chętnie wkładamy swetry albo chociaż jeden… I tu, niestety, często występuje błąd, bo zamiast „sweter” pojawia się „swetr”.
Dlaczego niepoprawna forma zastępuje „sweter”
Prawdopodobnie forma „sweter” kojarzy się niektórym użytkownikom języka polskiego z gwarową formą „wiater” i dlatego analogicznie do poprawnej formy „wiatr” osoby te stosują błędną formę „swetr”.
Językoznawcy, szukając przyczyn popełniania błędu, zwracają uwagę na odmianę wyrazu „sweter”.
Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | |
Mianownik | sweter | swetr-y |
Dopełniacz | swetr-a | swetr-ów |
Celownik | swetr-owi | swetr-om |
Biernik | sweter | swetr-y |
Narzędnik | swetr-em | swetr-ami |
Miejscownik | swetrz-e | swetr-ach |
Wołacz | swetrz-e | swetr-y |
Obserwacja tematu fleksyjnego tego rzeczownika pozwala zauważyć, że w większości przypadków występuje temat: „swetr-”. To powoduje, że przenoszony jest do mianownika liczby pojedynczej. W przeszłości nasi przodkowie tak czynili z wieloma słowami, które miały różne formy tematu fleksyjnego. Z reguły do mianownika – wcześniej lub później – przenosił się temat dominujący. Tak stało się ze słowem „szewc”, który w staropolszczyźnie brzmiał „szwiec”.
Jak „szwiec” został „szewcem”
Pierwotnie w języku polskim istniało więcej samogłosek. Z biegiem lat niektóre zanikały lub zmieniały się. Takie zjawiska zachodziły także w wyrazie „szewc”. W wyniku zmian, w pewnym okresie występowały dwa tematy fleksyjne w odmianie dzisiejszego wyrazu „szewc”; były to: „szwiec” i „szewc”. Ponieważ temat „szewc” dominował, ostatecznie utrwalił się i w mianowniku. W ten sposób mamy obecnie wyraz „szewc” (szewc-a, szewc-owi, …).
Nieugięty sweter
Wyraz sweter do tej pory nie poddał się opisanej (na przykładzie wyrazu szewc) tendencji. Chociaż temat fleksyjny tego wyrazu częściej przyjmuje formę „swetr-” (znika „e ruchome”), to jednak nadal – zgodnie z normą – w mianowniku jest sweter.
Przykłady:
Jan kupił nowy sweter.
Maria nie ma swetra.
Zbigniew nie lubi swetrów i dlatego nigdy nie widziałam go w swetrze.
Ciekawostka
Wyraz sweter pochodzi od angielskiego „sweater”. Słowo to stanowi przykład obcego wyrazu, który przystosował się do polskiego systemu odmiany z „e ruchomym” (sweter-swetra). Zjawisko to obserwujemy w wielu wyrazach rodzimych: pies – psa, kotek – kotka.
Barbara Ellwart