Liczebniki główne: tysiąc, milion, miliard, bilion powodują zawrót głowy nie tylko z powodu skojarzeń z ogromną kwotą pieniędzy, ale również dlatego, że ich odmiana i użycie w zdaniach wywołują wiele wątpliwości.

Typowa składnia liczebnikowa

Przyjrzyjmy się zdaniom z liczebnikiem tysiąc.

1. Tysiąc kibiców podąża na stadion.

2. Tysiąc kibiców podążało na stadion.

3. Anna nie ma tysiąca złotych.

4. Pracodawca obiecał tysiącowi pracowników zaległe wynagrodzenie.

5. Brak mi paru tysięcy złotych.

6. Wybudowano salę dla pięciu tysięcy widzów.

Użycie liczebników w tych zdaniach nie sprawia kłopotu, ponieważ liczebniki typu: tysiąc, milion, miliard mają:

• odmianę rzeczownikową, czyli odmieniają się w liczbie pojedynczej i mnogiej przez przypadki,

w liczbie pojedynczej:

M.: (co?) tysiąc, milion, miliard

D.: (czego?) tysiąca, miliona, miliarda

C.: (czemu?) tysiącowi, milionowi, miliardowi

B.: (co?) tysiąc, milion, miliard

N.: (z czym?) tysiącem, milionem, miliardem

Msc.: (o czym?) tysiącu, milionie, miliardzie

w liczbie mnogiej:

M.: tysiące, miliony, miliardy

D.: tysięcy, milionów, miliardów

C.: tysiącom, milionom, miliardom

B.: tysiące, miliony, miliardy

N.: tysiącami, milionami, miliardami

Msc.: tysiącach, milionach, miliardach

• rząd dopełniaczowy, czyli występuje tu związek rządu i liczebniki łączą się z rzeczownikiem w dopełniaczu, np. tysiąc (kogo?) kibiców, tysiąca (czego?) złotych, tysiącowi (kogo?) pracowników.

Poza tym w pierwszym zdaniu (1.) występuje typowa składnia liczebnikowa, tzn. orzeczenie jest w liczbie pojedynczej (orzeczenie „podąża” jest w liczbie pojedynczej jak liczebnik „tysiąc”, chociaż rzeczownik ‘kibic” jest w liczbie mnogiej – „kibiców”),

zaś w drugim zdaniu (2.) orzeczenie jest w rodzaju nijakim – „podążało” (ponieważ, zgodnie z zasadą – w czasie przeszłym i trybie warunkowym powinno występować w rodzaju nijakim).

Nielubiane wyjątki

Problemy zaczynają się, gdy pojawiają się odstępstwa od zasady i zachodzi związek zgody między liczebnikiem a orzeczeniem. Takie odstępstwa od zasady dopuszczalne są, gdy:

• orzeczenie poprzedza liczebnik – np. Podążał tam tysiąc osób. (chociaż: Tysiąc osób podążało tam.);
• liczebnik oznacza liczbę jednostek miary (liczbę: gramów, kilogramów, ton) – np. tysiąc ton jęczmienia został przeznaczony na zapasy, a drugi tysiąc został wyrzucony;
• liczebnik jest użyty w liczbie mnogiej, np. Dwa tysiące kibiców podążały na stadion. (ale, oczywiście, prawidłowe jest także zdanie: Dwa tysiące turystów przybyło do Gdańska.).

Uwaga!

1. W zdaniach:

Tysiące osób kibicowało sportowcom.

Miliony turystów zwiedziło wystawę.

Miliardy owadów atakują zwierzęta domowe.

liczebniki: tysiąc, milion, miliard, występujące w liczbie mnogiej bez poprzedzających liczebników głównych (dwa, trzy, cztery), przestają być wykładnikami ilości i przejmują funkcję liczebników nieokreślonych o znaczeniu ‘dużo, mnóstwo, wiele, moc, multum, bez liku’.

2. Poprawne są sformułowania:

Te miliony ludzi zostały perfidnie oszukane;

Te miliardy złotych zostały dobrze zainwestowane.

Barbara Ellwart

Post scriptum

Z okazji Nowego Roku życzę Szanownym Czytelnikom dużo, dużo zdrowia, wielu przyjaciół, bez liku potrzebnych tysięcy… i mnóstwo szczęśliwych chwil.