Słuchamy Czesława Niemena czy Czesława Niemna?

Część pierwsza o męskich nazwiskach odmieniających się jak rzeczowniki poświęcona była nazwiskom zakończonym na samogłoskę: -a lub -o typu: Mleczko. W części drugiej przyjrzymy się nazwiskom zakończonym spółgłoską, w których występuje e ruchome.

E ruchome w nazwiskach o dwu i więcej sylabach

Odmiana nazwisk równobrzmiących z wyrazami pospolitymi

W języku polskim są takie wyrazy, w których występuje tak zwane e ruchome przed spółgłoską wygłosową (na końcu wyrazu). Najczęściej są to rzeczowniki zakończone na: -ek, -ec, -eń.

Przyjrzyjmy się formom trzech wyrazów: kotek, pasek i palec w następujących zdaniach:

Kotek Ani gonił kotka Zosi.”, „Pasek Wojtka był w jednym kolorze, a na pasku Dorotki były różnokolorowe kropki”, „Po wypadku Zbigniew miał wskazujący palec siny, a serdecznego palca nie mógł zgiąć” i porównajmy te formy wyrazowe ze sobą, np.: kotek – kotk(a).

W przedstawionych przykładach raz przed spółgłoską wygłosową występuje e (np.: w mianownikowej formie rzeczownika – kotek), innym razem to e – zwane ruchomym – znika (np.: w biernikowej formie rzeczownika – kotka).

E ruchome obserwujemy także w nazwiskach, które brzmią tak samo jak rzeczowniki pospolite. Na przykład: Jerzy Dudek (bramkarz) – Jerzego Dudka, bo: dudek dudka;

Jan Chryzostom Pasek (autor słynnych „Pamiętników”) – Jana Chryzostoma Paska, bo: pasekpaska;

Edward Malec (kardiochirurg dziecięcy) – Edwarda Malca, bo: malec – malca.

Nie zawsze jednak e (przed spółgłoską wygłosową) w przypadkach zależnych znika. Na przykład w nazwie skały krzemień (krzemienia) i w nazwisku Krzemień we wszystkich formach pozostaje e: pan Krzemień, pana Krzemienia, panu Krzemieniowi, z panem Krzemieniem

Odmiana nazwisk niemających odpowiedników wśród rzeczowników pospolitych

Nazwiska typu: Stępień, Szafraniec, które również są zakończone na: -ec, -ek, eń, odmieniają się jak: Dudek, Pasek, Kwiecień i w formie mianownikowej mają e, natomiast w formach przypadków zależnych to e znika. A zatem piszemy: Stępień, Stępnia, Stępniowi, Stępniem, Stępniu.

Pan Mech i pan Śmiech

W zdaniu: „Na tym kamieniu rośnie mech, a na tamtym nie ma mchu” rzeczownik pospolity mech – w dopełniaczu ma formę: mchu – bez e, natomiast w zdaniu: „Łukasz Mech szuka swego brata Zbigniewa Mecha” nazwisko w dopełniaczu zachowuje e (Mecha).

Dzieje się tak, ponieważ nazwiska jednosylabowe typu: Mech, Śmiech zachowują e w całej odmianie, choćby było ono ruchome w odmianie równobrzmiących rzeczowników pospolitych. A zatem:

l. poj.: M. Mech, D. Mecha, C. Mechowi, B. Mecha, N. Mechem, Mc. Mechu, W. Mech;

l. mn.: M. Mechowie, D. Mechów, C. Mechom, B. Mechów, N. Mechami, Mc. Mechach, W. Mechowie.

Niemena czy Niemna?

Piosenkarz, kompozytor, multiinstrumentalista i autor tekstów piosenek Czesław Wydrzycki najpierw przyjął pseudonim artystyczny Niemen – od rzeki Niemen, która płynęła w pobliżu jego miejsca urodzenia, a później oficjalnie zmienił nazwisko na Niemen-Wydrzycki.

Niektórzy oczekiwali, że artysta będzie odmieniał swe nazwisko z pominięciem e przed wygłosowym –n, tak jak odmienia się nazwę rzeki Niemen (Niemen, Niemna), ale – jak donoszą źródła ­– artysta nie godził się na taką odmianę i upowszechniła się odmiana jego nazwiska (pseudonimu) w postaciach: Niemen, Niemena, Niemenowi, Niemenem, Niemenie.

Barbara Ellwart

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej