Nazwiska mężczyzn (cz. 1)
Wprawdzie obowiązuje zasada, że nazwiska mężczyzn – polskie i pochodzenia obcego – należy odmieniać, ale wymowa i pisownia wielu nazwisk budzi zrozumiałe wątpliwości. Wystarczy zajrzeć do internetowych poradni językowych, by się przekonać o rozmiarze problemu.
To wszyscy wiemy
Nazwiska zakończone na -ski, -cki, -dzki oraz zakończone spółgłoską, typu: Nowak, Kowal nie sprawiają kłopotu. Piszemy: Z Janem Kacperskim byliśmy u Łukasza Kowala.
Dlaczego niektóre nazwiska mężczyzn sprawiają kłopoty
Przede wszystkim: nazwiska mężczyzn odmieniają się według różnych zasad, niektóre – jak rzeczowniki, inne – jak przymiotniki, a wśród tych dwóch grup też nie ma jednego sposobu odmiany. Poza tym występują nazwiska nieodmienne i dlatego często zastanawiamy się, czy odmieniać to nazwisko, czy nie odmieniać. Dodatkowe problemy stwarzają nazwiska obcego pochodzenia oraz dwuczłonowe.
Nazwiska odmieniające się jak rzeczowniki
- Nazwiska zakończone na samogłoskę: -a lub -o, typu: Kaleta, Mleczko – należy odmieniać.
- Nazwiska zakończone na samogłoskę -a, zarówno polskie, jak i cudzoziemskie, takie jak: Kalinka, Kaleta, Zawisza, Zola, odmieniają się w liczbie pojedynczej według deklinacji żeńskiej samogłoskowej – z jedną różnicą, że mają wołacz równy mianownikowi, czyli na przykład do kobiety zawołamy: „Kobieto zaczekaj!”, zaś do pana Kalety – „Kaleta zaczekaj!”. Natomiast w liczbie mnogiej odmieniają się według deklinacji męskiej.
A zatem w liczbie pojedynczej nazwiska: Kaleta, Kalinka, Zawisza odmieniają się – jak rzeczownik rodzaju żeńskiego, np. kobieta (M. – mianownik, W. – wołacz), Kalety, Kalinki, Zawiszy – kobiety (D. – dopełniacz), Kalecie, Kalince, Zawiszy – kobiecie (C. – celownik, Mc. – miejscownik), Kaletę, Kalinkę, Zawiszę – kobietę (B. – biernik), Kaletą, Kalinką, Zawiszą – kobietą (N. – narzędnik), a w liczbie mnogiej (jak rzeczowniki rodzaju męskiego, np. mężowie): Kaletowie, Kalinkowie, Zawiszowie (M., W.), Kaletów, Kalinków, Zawiszów (D., B.), Kaletom, Kalinkom, Zawiszom (C.), Kaletami, Kalinkami, Zawiszami (N.), Kaletach, Kalinkach, Zawiszach (Mc.).
Nazwiska zakończone na samogłoskę -o
Nazwiska: Lato (znanego sportowca) i Mleczko (popularnego rysownika) nawet dziennikarze niechętnie odmieniają, a tu akurat nie powinno być problemu, bo wystarczy porównać te nazwiska do utrwalonych w świadomości Polaków form nazwisk: Kościuszko, Matejko i tak: Lato, Mleczko (Kościuszko), Laty, Mleczki (Kościuszki), Lacie, Mleczce (Kościuszce), Latę, Mleczkę (Kościuszkę), z Latą, Mleczką (z Kościuszką), o Lacie, Mleczce (Kościuszce).
Uwaga: Spotkałam się ze zdaniem: „Grzegorzowi Latowi przybyło zmartwień”. W tym zdaniu forma „Latowi” jest niepoprawna!
Być może osoba wypowiadająca to zdanie zasugerowała się odmianą nazwisk – również zakończonych na -o – typu: Mizio.
O panach, którzy mają na nazwisko Mizio powiemy na przykład: „Tomaszowi Miziowi powiodło się na egzaminie” albo: „O Tomaszu Miziu czytałam w gazecie, zaś z Adamem Miziem studiowałam”.
Dlaczego nazwisko Mizio ma inną odmianę niż Lato?
Otóż nazwiska mężczyzn typu: Mizio, Kazio odmieniają się zarówno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej według deklinacji męskiej (jak rzeczowniki rodzaju męskiego), ponieważ samogłoskę -o poprzedza spółgłoska miękka [ź].
Barbara Ellwart