Katolicka nauka społeczna: Pokój jest dziełem sprawiedliwości

Takie było motto pontyfikatu Piusa XII, którego naukę niesłusznie przysłaniają do dziś fałszywe oskarżenia o bierność wobec tragedii Holokaustu. W grudniu przypada rocznica ogłoszenia ważnej encykliki tego papieża „Optatissima pax” („O pokoju”).

Papież Pius XII, fot. Wikimedia Commons

Eugenio Maria Pacelli urodził się w 1876 r. w Rzymie, w rodzinie szlacheckiej. Bardzo szybko, bo już po ukończeniu studiów prawniczych (kościelnych i świeckich), w 1902 r. trafił do służby dyplomatycznej Watykanu. Był m.in. nuncjuszem apostolskim w Berlinie i Monachium, co jego późniejszym krytykom ułatwiało przypinanie mu łatki „antysemickiego sympatyka nazistów”. W 1929 r. Pacelli został mianowany kardynałem, a rok później sekretarzem stanu Stolicy Apostolskiej. Namiestnikiem Kościoła katolickiego został kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej – 2 marca 1939 r., dokładnie w dzień swoich 63 urodzin, po jednym z najkrótszych konklawe w historii (trwało zaledwie… jeden dzień). Przyjął imię po swoim poprzedniku, Piusie XI.

Wojna i pokój

To właśnie II wojna światowa zdominowała nie tylko wizerunek, ale i treść pontyfikatu Piusa XII. Refleksja na temat najbardziej okrutnego okresu w historii XX wieku znalazła odzwierciedlenie aż w 14 encyklikach, które papież opublikował w ciągu pierwszych pięciu lat po II wojnie światowej (łącznie ogłosił aż 41 encyklik!). Za jedną z najważniejszych należy uznać właśnie „Optatissima pax” („O pokoju”) z 18 grudnia 1947 r.

Tytułowe pojęcie tego dokumentu – pokój – ma oczywiście swój konkretny wymiar historyczny, odnoszący się do niedawnej wojny i będącego jej efektem kryzysu gospodarczego i społecznego. Dlatego Pius XII pisze o „gorąco upragnionym pokoju po krwawych kolejach długiej wojny”. Ale w tej encyklice możemy także znaleźć wątki nawiązujące – wprost lub pośrednio – do bardziej uniwersalnej, znanej z nauki społecznej Kościoła interpretacji pokoju nie tylko jako „stanu braku wojny”, ale również zapewnienia ładu społecznego opartego na zasadach wynikających z chrześcijaństwa. Pius XII wyraźnie podkreśla, że to właśnie chrześcijańska inspiracja powinna być źródłem „wzajemnej miłości między obywatelami, narodami i państwami i panowała nad życiem prywatnym, domowym i publicznym”.

Sprawiedliwe ułożenie dóbr

Idea porozumienia różnych grup społecznych jest podkreślana przez Piusa XII kilkakrotnie. Stwierdza on m.in., że „skłócenie w ostrej nienawiści warstw społecznych (…) zagraża wstrząsem i podważeniem samych fundamentów państwa”. Dalej papież dodaje, że nienawiść między masami społecznymi narusza „normalny bieg rzeczy i spraw”, którym powinny być „wzajemna współpraca i zgodny wysiłek”. To z kolei nawiązanie do podstawowej kategorii katolickiej nauki społecznej, czyli dobra wspólnego.

Kluczowa teza społecznego fragmentu encykliki „O pokoju” jest dość rozbudowana, ale warto ją przywołać w całości, bowiem – jak się wydaje – można ją interpretować nie tylko w kontekście czasu, w którym powstała, ale również obecnej rzeczywistości: „Sprawy ekonomiczne w wielu krajach tak są zachwiane i nadwerężone, że często nie są one w stanie służyć odpowiednimi środkami zaradczymi lub podjąć jakieś pożyteczne przedsięwzięcia, dzięki którym znaleźliby potrzebną dla siebie pracę ci wszyscy, którzy wbrew swej woli zmuszeni są do nieproduktywnej bezczynności; z drugiej zaś strony nie brak jest takich, którzy wykorzystując niedostatek ludu pracującego, podstępnie i złośliwie rozjątrzają go i rozdrażniają, a przez to utrudniają wszelkie szlachetne wysiłki, zmierzające do właściwego i sprawiedliwego zniszczonych dóbr ułożenia”.

Również w uniwersalny sposób, oderwany od bieżącego kontekstu drugiej połowy lat 40., należy interpretować kolejny fragment encykliki: „Tak samo trzeba, aby wszyscy zrozumieli, że kryzys socjalny jest obecnie tak poważny i na przyszłość tak niebezpieczny, że bezwzględnie i koniecznie należy ogólny pożytek przełożyć nad swoje własne każdego wygody i pożytki, a szczególnie tych, którzy opływają w bogactwa”.

Na zakończenie encykliki „Optatissima pax” papież Pius XII, nawiązując do grudniowej daty ogłoszenia dokumentu, apelował o realizację „dzieł chrześcijańskiej sprawiedliwości” nie tylko w okresie Bożego Narodzenia. Ten apel należy uznać za aktualny także dziś, zarówno w sferze prywatnej, jak i życia publicznego.

Adam Chmielecki

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej